өйрәт», «Киткәннәрнең юллары озын, көткәннәрнең көннәре озын…» һ. б. гыйбарә-сүзтезмәләре халык иҗаты кебек үк күңелләргә береккән; алар телдән төшми, көндәлек матбугаттамы, радио-телевидениедәме – һәрдаим кабатланып тора.
Саҗидә Сөләйманова иҗатының төп үзенчәлеге дә шундадыр, ягъни тарту көче булуында. «Аланнарда балан», «Кызыл каурыйлар» – шагыйрәнең безнең студент елларында дөнья күргән китаплары. Әлеге затлы китапларны без кулдан төшермәдек сыман. Ул чорда шагыйрәләр дә әллә ни күп түгел иде бит. Безнең рухка аваздаш булырлык зур иҗат турында сүз алып барганда, әлбәттә, Саҗидә Сөләйманова иң алгы сафка чыгып басты кебек. Чын шигърияткә юлыгу бәхетеннәнме, без чиксез якты тәэсирле мизгелләр кичердек ул чакта. Һәм шунысы куанычлы: ул хисләр әле дә исән. Алар Саҗидә Сөләйманова шигъриятенең олылыгын, тирәнлеген даими искәртеп тора. Еллар шуны раслады: ул – хәзерге заман шагыйрәсе дә!
Шагыйрә гомеренең иң матур чоры Әлмәт каласы белән бәйле. Әлмәт белән Чаллы арасы шагыйрьләр өчен бер сала күпере кебек кенә. Саҗидә апа Чаллыдагы «Ләйсән» әдәби түгәрәгенә еш кына кунак булып килгән. Яшь талантлар белән аралашкан. Ни кызганыч, озак еллар Чаллы каласында яшәсәм дә, минем үземә аны күрергә насыйп булмады. Әмма яшьләр утырышта «Бу шигырьгә Саҗидә Сөләйманова фатиха бирде» дигәндә, аларга канат үсеп чыккандай тоела иде. Бу инде шагыйрә сүзенең нинди көчкә ия булуы турында сөйлидер. Чынында, ул шигърияте белән безнең барыбызга да остаз иде.
Аның шигъриятенең үзәгендә соклану яшәп ята. Кешеләргә, тормышка, мәхәббәткә, яшәүгә соклану аша караш. Һәм ул сине һичшиксез әсир итә.
Бүлешик әле кайгыны,
Ак каен, сары толым.
Саргая торган аең бу,
Сагына торган елым.
Юк, юк, соклану гына да түгел…
Әҗәл белән шактый якалашканнан соң, яшәүгә мәңгелек күзләре аша керфек сирпегән Саҗидә апа ире Әдип Маликовтан кәгазь-каләм сорап ала. «Шигырь туарга азаплана бит әле», – ди ул.
Үлән булып җирдә үсәмме мин,
Балык булып суда йөзәмме?
Җилләр исә… Төш икән бу, дисәм,
Өн икәнсең, тормыш, исәнме!
Шагыйрә йөрәгеннән үзәк өзгеч моң катыш искитәрлек оптимизм саркылып чыга. Җанны савыктыргыч көч тә бар кебек анда…
Саҗидә Сөләйманова хакында «татарның Анна Ахматовасы, татарның Зөлфиясе бу» диләр. Күренекле әдибебез Хәсән ага Туфан: «Исеңдәдер, без синең әдәбиятка килүеңне сокланып, шатланып каршы алган идек. Татар поэзиясенең Анна Ахматовасы булачак бу, дип сөенгән идек. Әле дә шулай уйлыйбыз», – дип яза. Шагыйрә дә, үз чиратында, җавапсыз калмый. «Ахматова түгел мин, бүтән», – ди ул бер шигырендә.
Олуг әдибебезнең өметләре аклана. Халкыбызның көзге баландай тулышкан үзе ачы, үзе татлы милли моңы, әрнүе, көрәшкә чакыру рухы шигърияттә Саҗидә Сөләйманова булып ташып чыга.
Ахматова, Зөлфия, Саҗидә Сөләйманова…
Әйе, ул үзе булып кала…
«Саҗидәкәй, син язганнар, бөек Тукай әйтмешли, бигүк гали, бигүк нечкәдер. Мин синең язганнарыңда иҗатың белән шәхеснең тәңгәллеген тоям…» – ди язучы Кояш Тимбикова.
Якын дусларының берсе Ләбибә Ихсанова исә: «Һич арттыру түгел, ир-егетләрнең әйбәтләре белән янәшә торып иҗат итәсең», – ди.
Саҗидә апа шигъриятенең җаннарны савыктыргыч көче турында әйткән идем инде. Шуңа дәлил итеп РСФСРның атказанган артисты Евгения Лисецкая хатыннан өзек китерәсем килә: «Мин бердәнбер улымны югалттым. Бар булган бәхетем, киләчәгем – ул иде. Улымны Ленинградка туксан яшьлек әтием белән күрештерергә алып барган идем. Башына кан сауды. Бер ай эчендә малаем юкка чыкты. Оныгын югалту кайгысыннан әтием йөрәге ярылып үлде… Үзем аңымны җуйганмын. Хәсрәт утында янар өчендер, исән калдым. Саҗидә Сөләйманова шигырьләре миңа яшәргә көч бирде, киләчәккә өмет уятты. Тирән кайгы базыннан чыгу өчен, алар миңа таяныч булды. Аңымны, акылымны җуймас өчен, мин ул шигырьләрне күңелдән ятлап сөйләп йөрдем…»
Табигатькә бар бәндәләр тигез –
Җир куенына сала кадерләп…
Юлчыларга нинди серләр сөйли
Ак каенлы телсез каберләр?
Ни турында әйтсә дә, аның шигырьләреннән милли рух ургып чыга. Һәммәсе безнеңчә, үзебезчә күз алдына килә. Нәкъ шушы үзебезчәлеге белән ул башка халыкларны да дәвалый.
Яна, өзгәләнә, васыять итә шагыйрә. Әгәр дә без шагыйрә васыятенә тугрылыклы кала алсак, бик бәхетле милләт булыр идек сыман…
Туган илгә, туган телгә
Тугры Тукай һаман сафта.
Мәрмәр ташта
Чакматаштай
Тора Тукай:
– Сатылмаска!..
Гомер юлы да, тормышы да тоташ сикәлтәләрдән торган шагыйрәнең.
Әдип Маликовның «Гомер мизгелләре» китабы белән танышкач, моңа тагын бер кат инанасың. Шамил Маннапов әйтмешли, монда сугыштан соңгы чордан алып бүгенгәчә булган әдәби, сәнгати хәрәкәтнең, илкүләм барган хезмәтнең кайнар сулышын тоясың.
Саҗидә