SÖZ
İlahi kitabların sonuncusu və ən möhtəşəmi – İslam mədəniyyətinin müqəddəs yazı abidəsi Qurani-Kərimin müəyyən bir hissəsini folklor süjetləri və ulu peyğəmbərlərin həyatlarına aid qissələr – hekayətlər təşkil edir. Tarixi gerçəklikləri əks etdirən bu əbədi parçalar insanlara yüksək bəşəri hisslər aşılayır, onları düzlük və paklığa, daxili zənginlik və mənəvi ucalığa səsləyir. Böyük əhəmiyyət daşıyan bu qissələr yüzilliklər boyu Yaxın və Orta Şərq xalqlarının zəngin ədəbiyyat xəzinəsi üçün tükənməz qaynaq olmuşdur.
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində də Qurani-Kərimin yeri ölçülməz dərəcədə böyükdür. Klassik şair və yazıçılarımızın demək olar ki, hamısı bu müqəddəs, qutsal kitaba dönə-dönə üz tutmuş, ondan bəhrələnmişlər. Klassik ədəbiyyatımızda bol-bol işlənən "Nuhun gəmisi", "İbrahimin dəyanəti", "Nəmrud odu", "Yaqub həsrəti", "Yusif gözəlliyi", "Süleyman hikməti", "Qarun sərvəti", "Əyyub dözümü", "Musanın əsası", "Zəmzəm suyu", "İsgəndər səddi" kimi ifadələr Quranda olan hekayətlərlə bağlıdır.
Görkəmli İran alimi Sədrəddin Bəlağinin "Quran qissələri” – “Quran hekayətləri" kitabı çağdaş oxucularda bu müqəddəs kitabdakı hekayətlər haqqında düzgün və dolğun təsəvvür yaratmaq məqsədilə qələmə alınmışdır.
Kitab iki hissədən ibarətdir. Onun həcmcə daha böyük olan birinci hissəsini Quran hekayətləri təşkil edir. Müəllif Qurandakı məlum süjetləri yazıçı təxəyyülü ilə oxunaqlı, maraqlı bir şəkildə, yüksək bədii üslubda, qısa və yığcam qələmə almışdır. Hekayətlər tarixilik baxımından böyük bir dövrü əhatə edir: bəşərin ulu babası Adəm peyğəmbərin macərası ilə başlayır və dünyanın sonuncu peyğəmbəri Həzrət Məhəmmədin (s.) doğum ilində baş vermiş "Əshabi-fil" hadisəsi ilə bitir. Hər bir hekayətin başlanğıcında onun Qurani-Kərimin hansı surəsindən götürüldüyü qeyd olunur və ayələrin sıra sayları ilə göstərilir. Hekayətlərin böyük bir qismini ulu peyğəmbərlərdən İbrahim peyğəmbərin, Yusif peyğəmbərin və Musa peyğəmbərin başına gələn əhvalatlar təşkil edir.
Sözsüz ki, Quran hekayətləri içərisində "Yusifin hekayəti" öz şirinliyi və həzinliyi, canlılığı və yanıqlığı ilə seçilir. Burada peyğəmbərlərlə yanaşı hökmdarların, adi insanların, hətta dustaqların da həyatı təsvir olunmuş, insan övladının yüksək bəşəri əxlaqı, adi duyğu və hissləri ifadə edildiyi kimi, onun çirkin əməlləri, paxıllıq və xəyanəti də göstərilmiş və pislənmişdir. Qədim bir təfsirdə deyildiyi kimi, Yusif qissəsində heç bir hekayətdə rast gəlinməyən qırx hikmət vardır. Elə buna görə də Uca Tanrı Yusif qissəsini "Əhsənül-qisəs" (Hekayətlərin ən yaxşısı) adlandırmışdır. Təsadüfi deyil ki, bu qissə hələ orta yüzilliklərdə bir çox Şərq şair və ədibləri üçün ilham mənbəyinə çevrilmiş, ölməz bədii sənət nümunələrinin yaranmasına səbəb olmuşdur. Yusif mövzusunda qələmə alınmış bədii əsərlər içərisində türkdilli şairlərdən Əlinin (XIII əsr) "Qisseyi-Yusif", Yusif Məddahın (XIV əsr), Suli Fəqihin (XIV əsr), Şəyyad Həmzənin (XIV əsr), Xətai Təbrizinin (XV əsr) "Yusif və Züleyxa" poemaları xüsusi yer tutur. Böyük Füzuli də bu mövzuya biganə qalmamış və "Hədiqətüs-süəda" (Xoşbəxtlər bağçası) adlı əsərinin ən böyük fəslini Yusifin iztirablarına həsr etmişdir. S.Bəlaği gözəllik, sədaqət rəmzi olan Yusif peyğəmbərin başına gələnləri olduqca təsirli bir dillə, canlı şəkildə, böyük ustalıqla qələmə almışdır. Eyni sözləri müəllifin zəngin qaynaqlar əsasında işlədiyi başqa hekayətlərə də aid etmək olar. Fikrimizcə, bu hekayətləri oxuduqdan sonra Qurandakı bir sıra incə mətləblər oxucular üçün daha aydın, daha anlaşıqlı olacaqdır. Bu baxımdan kitabın ikinci hissəsi olan "Lüğət"in xüsusilə böyük əhəmiyyəti vardır. Ensiklopedik mahiyyət daşıyan bu zəngin lüğətdə Quranda adı çəkilmiş, haqqında danışılmış peyğəmbərlər, hekayətlərdəki ayrı-ayrı surətlər, təsvir olunmuş hadisələr, onların cərəyan etdiyi yerlər haqqında məlumat verilir, ayrı-ayrı dini məfhum və anlayışların mahiyyəti yığcam şəkildə açıqlanır. Lüğətdə "Atəş", "Axirət", "Asiman", "Qiyamət", "Büt", "Xuda" başlıqlı yazılar mövzunun dolğun və dərin izahı ilə seçilir və müəllifin bu sahədə yetkin və nüfuzlu bir alim olduğunu göstərir. Bütövlükdə maraqla oxunan və müstəqil elmi-kütləvi araşdırma təsiri bağışlayan bu yazılar içərisində "Zülqərneyn" xüsusi yer tutur. Müəllif burada Quranda adı çəkilmiş Zülqərneynin indiyədək Makedoniyalı İsgəndər kimi qəbul olunmasını yanlış hesab edir və zəngin dini, elmi ədəbiyyata əsaslanaraq göstərir ki, "ikibuynuzlu" bu "cahangir" heç də İsgəndər yox, məşhur İran hökmdarı Kuroşdur. Sözsüz ki, Bəlağinin bu hökmündə müəyyən dərəcədə fars təəssübkeşliyi özünü açıq-aşkar göstərsə də, hər halda müəllifin Zülqərneyn haqqında irəli sürdüyü fikirlər yeni və ağlabatandır.
Müəllif kitabın "Lüğət" hissəsində yeri gəldikcə Qurandan çoxlu ayələr və misallar gətirmiş və onların izahını vermişdir. Həmin ayələri dilimizə çevirərkən biz bu izahlarla yanaşı Quranın türkcə məalından və ruscaya tərcüməsindən də bəhrələnmişik.
"Quran hekayətləri”nin lüğətindəki ayrı-ayrı mövzuların izahında müəllif yeri gəldikcə Şərqin bir sıra tanınmış Quran təfsirçilərinə, görkəmli tarixçi və filosof alimlərinə üz tutmuş, öz fikirlərini əsaslandırmaq üçün onların əsərlərindən nümunələr gətirmişdir. Bu təfsirçilərin çoxu heç şübhəsiz, fars oxucularına yaxşı bələd olduğundan Sədrəddin Bəlaği onlar haqqında heç bir məlumat verməmişdir. Biz isə həmin müəlliflər haqqında geniş oxucu kütləsini nəzərə alaraq qısa qeydlər verməyi məqsədəuyğun bildik. Qeyd edək ki, Sədrəddin Bəlaği ayrı-ayrı müəlliflərin adını tam şəkildə vermədiyindən onların bir neçəsi haqqında məlumat əldə edə bilmədik. İbn Sina, Əbu Reyhan Biruni, İbn Xəldun kimi görkəmli şəxsiyyətlər haqqında isə onların məşhurluğunu nəzərə alaraq qeydlər verməyi artıq hesab etdik.
Lüğət ümumi tədqiqat işinin tərkib hissəsi olduğundan onun fars əlifbasına uyğun olaraq orijinalda olan ardıcıllığını saxlamağı məsləhət bildik.
Sədrəddin Bəlağinin “Quran hekayətləri” kitabı İranda yazıldığı gündən geniş şöhrət qazanmışdır. Təkcə bunu xatırlatmaq kifayətdir ki, kitab yalnız 1950-1955-ci illər arasında İranda kütləvi tirajla on dəfə çap olunmuşdur. Müəllifin çoxsaylı əsərləri sırasında İranda dəfələrlə çap olunmuş "Bürhani-Quran" (Quranın dəlilləri), "Ədaləti-qəza dər İslam" (İslamda hökmün ədaləti) adlı kitabları da məşhurdur.
Sədrəddin Bəlaği "Quran hekayətləri" kitabına yazdığı qısa "Ön söz"ündə qeyd edir ki, bəşər övladının enişli-yoxuşlu həyatını əks etdirən bu dəyərli və ibrətli hekayətlər bugünkü insanların da həyat yoluna işıq salmalı, onlar üçün əvəzsiz örnək olmalıdır. Biz də kitabın tərcüməsini bitirib onu çapa təqdim edəndə bu fikrə qoşularaq ümid etdik ki, Sədrəddin Bəlağinin "Quran hekayətləri" kitabının dilimizə tərcüməsi Azərbaycan oxucuları, xüsusilə də ədəbiyyatşünaslar, islamşünaslar üçün faydalı olacaq və rəğbətlə qarşılanacaqdır. Heç şübhəsiz, yenidən nəşrə hazırlanan bu kitab müstəqillik illərində dünyaya gəlmiş gənc nəslin mənəvi tələbatının ödənilməsinə xidmət etməsi ilə yanaşı, onların əxlaq normaları çərçivəsindəki təlim-tərbiyə prosesi üçün də əvəzsiz mənbə olacaqdır.
ADƏM1
Allah-Taala yeri iki günə2 yaradıb onu böyük dağlarla möhkəmlətdi. Yer sakinlərinin bütün ehtiyaclarını isə dörd günə hazır etdi. Sonra qaza oxşar bir maddə ilə yeri işıqlandırıb göyü yaratmağa başladı və hər ikisini öz iradə dairəsinə daxil etdi. Daha sonra dua oxuyan, ibadət edən mələkləri yaratdı. Sonra iradəsi və hikmətinin tələbi ilə Adəmi və onun nəslini yaratmaq üçün mələklərə belə bir xəbər göndərdi: "Elə bir yeni məxluq yaradacağam ki, yer üzündə xəlifəm olsun, orada məskən salıb nəsli hər bir yana yayılsın, torpaqda bitənlərdən yeyib onun təkindəki nemət və bərəkətləri üzə çıxarsın". Mələklər yeni yaradılacaq xilqətin təbiətindəki hikməti və Tanrının onu yer üzünə xəlifə təyin edəcəyini bilmirdilər. Allah-Taala mələklərə onu da bildirdi ki, yeni yaranacaq məxluqun böyük bir qismi