HƏYAT İŞIĞI
c i b k i t a b l a r ı / 3
İÇİNDƏKİLƏR
1. Fyodor Dostoyevski – Gülməli adamın yuxusu (Tərcümə: İlahə Ucaruh)......................................................7
2. İvan Turgenyev – Yalquzaq (Tərcümə: Nailə Muradəliyeva).....................................................................47
3. Lev Tolstoy – Üç sual (Tərcümə:
Nərmin Musayeva).............................................................67
4. Maksim Qorki – Dankonun qəlbi (Tərcümə: Novruz Bəylərzadə)..........................................................................79
5. Mixail Bulqakov – Mərhumun macəraları (Tərcümə: Səbinə Muradova, Cavid Cəfərov)..................................87
6.Vladimir Nabokov – Gənc şair (Tərcümə: Kənan Hacı).....................................................................................95
7. Sergey Dovlatov – Poplin köynək (Tərcümə: Azad Yaşar).................................................................................107
8. Viktor Pelevin – Nika (Tərcümə: Ramil Rahiboğlu)........................................................................129
9. Vladimir Sorokin – Geoloqlar (Tərcümə: Ramil
Rahiboğlu)...........................................................................159
10. Andrey Platonov – Həyat işığı (Tərcümə: Kənan Hacı).....................................................................................171
FYODOR DOSTOYEVSKİ
GÜLMƏLİ ADAMIN
YUXUSU
(Tərcümə: İlahə Ucaruh)
Mən gülməli adamam. İndi, mənə dəli deyirlər. Onlara hələ də gülməli görünməsəy-dim, dəli sayılmağım rütbəmin qalxması olar-dı. Amma daha heç acıqlanmıram, indi onla-rın hamısı mənə əzizdir, üstümə güləndə də nədənsə lap əziz gəlirlər. Onlara baxanda bu qədər kədərlənməsəydim, özüm də gülərdim, əlbəttə, özümə yox – onları sevdiyimdən gü-lərdim. Kədərimin səbəbi budur ki, mən hə-qiqəti bilirəm, onlar isə yox. Ooh, həqiqəti tək bilmək adama necə də çətindir! Amma onlar bunu başa düşməz. Yox, başa düşməz.
Əvvəllər isə, gülməli göründüyümə görə yaman sıxılırdım. Yox, gülməli görünmür-düm, elə gülməliydim ki, var. Mən həmişə gülməli olmuşam, bunu bəlkə də doğuldu-ğum gündən bilirəm. Ola bilsin, artıq yeddi yaşımda ikən gülməli olduğumu bilirdim. Sonra məktəbdə oxudum, daha sonra univer-sitetdə oxuduqca gülməli olduğumu daha çox aşkarlayırdım. Axırda bütün universitet elmi, elə bil ona görə mövcud idi ki, onun dərinlik-lərinə vardıqca gülməli olduğumu mənə daha çox anlatsın. Həyatda da belə idi. İldən-ilə gülməliliyim haqda fikrim hərtərəfli artıb möhkəmlənirdi. Mənə hamı və həmişə gülüb, amma onların heç biri bilmir və ağlına da gə-tirmirdi ki, dünyada gülməli olduğumu ən çox bilən adam varsa, o da elə özüməm. Bax, mənə ağır gələn də bu idi ki, bunu bilmirdilər, ancaq günah özümdə idi: hər zaman o qədər qürurlu olmuşam ki, bunu heç kimə açmaq is-təməmişəm. Bu məğrurluğum ilbəil artırdı, birdən kiminsə yanında da gülməli olduğumu təsadüfən boynuma alsaydım, məncə, onda oradaca, elə o axşam başımı tapança ilə dağı-dardım. Ooh, yeniyetməlik çağlarımda dözə bilməyib qəflətən yoldaşlarıma etiraf edə-cəyimdən necə də əzab çəkərdim. Gəncləşdik-cə bu dəhşətli xüsusiyyətim haqda getdikcə daha çox öyrənsəm də, nədənsə bir az sakit-ləşdim. Məhz nədənsə, iş orasındadır ki, bu-nun nədən belə olduğunu hələ indi də tapa bilməmişəm. Bəlkə də buna səbəb, məni son dərəcə üstələyib qəlbimə yığışan qorxunc bir kədər idi. Dünyanın hər yerində hər şeyin ey-ni olduğu fikri ağlımı sarmışdı. Çoxdan bunu hiss etmişdim, amma axırıncı il birdən-birə buna tamam əmin oldum. Dünyanın mövcud olub-olmamağının mənə fərq etmədiyini hiss etdim birdən. Bütün varlığımla ətrafımda heç nəyin olmadığını duymağa başladım. İlk əv-vəl mənə elə gəlirdi ki, bunun əvəzində əvvəl-lər çox şey olub, ancaq sonra başa düşdüm ki, heç o vaxtlar da heç nə olmayıb, ancaq elə gə-lib ki, guya nəsə var. Yavaş-yavaş yəqin etdim ki, heç vaxt da heç nə olmayacaq. Bundan sonra birdən-birə adamlara acıqlanmağımı yerə qoyub, demək olar, heç kəsə fikir vermə-dim. Doğrudan da bu, hətta lap boş şeylərdə özünü büruzə verirdi: məsələn, yolda adam-larla toqquşurdum. Fikirli olduğumdan yox: nə haqda düşünə bilərdim ki, o vaxt düşün-məyin daşını tamam atmışdım: heç nəyin fər-qi yoxu idi mənə. Öz suallarıma cavab axtar-sam yaxşı olardı, eh, onlar o qədər idi ki, am-ma heç birini də həll etmədim, mənə fərqi olmadığından suallar da yoxa çıxdı.
Sonra da həqiqəti tapdım. Həqiqəti keçən noyabrda, özü də üç noyabrda tapdım, o vaxt-dan da hər bir anım yadımdadır. Çox tutqun, zülmət qaranlıq idi. Axşam saat on birdə evə qayıdırdım, dəqiq yadımdadır, fikirləşdim ki, görəsən, bundan da ürəksıxıcı qaranlıq olar-mı? Hətta fiziki cəhətdən. Yağış bütün gün ya-ğırdı, bu, ən soyuq və zülmətli yağışı idi, hətta vahiməli idi, yadımdadır, sanki adamlara qar-şı aşkar bir düşmənçiliklə yağırdı. Saat on bir-də yağış birdən-birə kəsdi, əvvəlki nəmişlik və soyuğu daha betər rütubət əvəzlədi. Hər şeydən də – hər küçədəki daşdan, hər görü-nən döngədən buğ qalxırdı. Birdən ağlıma gəldi ki, hər yanda qaz sönsəydi, bundan yax-şı olardı, axı qaz hər şeyi işıqlandırıb ürəyi sı-xır. O gün, demək olar ki, nahar etməmişdim, axşamdan da bir mühəndisgildə idim, mən-dən başqa ora iki səfeh qonaq da gəlmişdi. Elə hey susduğumdan, deyəsən, camaatı da bez-dirmişdim. Onlar nədənsə mübahisə edir, hət-ta birdən-birə özlərindən çıxırdılar da. Amma gördüm ki, onlara fərqi yoxdur, elə-belə qı-zışırlar. Elə birdən bunu onların üzünə dedim:
– “Cənablar, axı sizə fərqi yoxdur,” – dedim. Küsmədilər, eləcə gülüşdülər. Ona görə ki, tənəsiz-filansız dedim, sadəcə, mənə fərqi olmadığından dedim. Onlar da bunu gö-rəndə sevindilər.
Küçədə qazı düşünərkən göyə baxdım. Göy dəhşət tutqun idi, param-parça bulud-ların arasından da aydınca çox tünd ləkələr görünürdü. Bir qara buludun üstündə gözü-mə xırda ulduz dəydi. Diqqətlə ona baxdım. Səbəb bu idi ki, ulduz ağlıma bir fikir saldı: bu gecə özümü öldürməyi qət etdim. İntihar et-mək fikrinə hələ iki ay öncə gəlmişdim. Nə qədər kasıb olsam da, əla bir tapança alıb, elə həmin gün də içini doldurmuşdum. Amma üstündən iki ay keçsə də, o hələ də qutuda idi. Hər şeyə o qədər biganə olmuşdum ki, axırda biganə olmadığım heç olmasa bircə dəqiqə tapmaq istəyirdim. Niyə – heç özüm də bilmi-rəm. Beləliklə, bu iki ayda hər gecə evə qayı-darkən, özümü güllələyəcəyimi düşünürdüm. Elə hey o dəqiqələri gözləyirdim. Bu balaca ulduz isə, indi ağlıma fikir saldı, mən də qə-rara gəldim ki, məsələ hökmən elə bu gecə olacaq. Balaca ulduzun bunu ağlıma salma sə-bəbini isə bilmirəm.
Həə, göyə baxdığım vaxt birdən bu qız-cığaz dirsəyimdən yapışdı. Küçə artıq boşal-mış, demək olar ki, heç kəs yox idi. Uzaqda dayanan arabada bir faytonçu yatırdı. Qızın səkkiz yaşı olardı, başında kiçik yaylıq, əynin-də də don. Tamam islanmışdı, yadımda isə əsasən, onun cırıq yaş başmaqları qaldı, hələ indi də yadımdadır. Onlar xüsusi gözümə dəydi. O, qəfildən dirsəyimdən dartıb məni çağırmağa başladı. Ağlamırdı, amma qızdır-ma içində tir-tir titrədiyindən düzəməlli tələf-füz edə bilmədiyi sözləri qırıq-qırıq qışqırırdı. O, nəyəsə görə vahiməyə düşüb “anacan! ana-can!” deyib çığırırdı. Bir istədim üzümü ona tərəf çevirim, amma heç nə deməyib yoluma davam etdim, o isə arxamca qaçıb məni dartır, səsində də ürkək uşaqların dilindəki çarəsizlik duyulurdu. Bu səsi tanıyıram. Sözləri qırıq-qırıq desə də, anladım ki, haradasa anası ölür, ya da orada başlarına bir iş gəlib, o da kimisə anasına yardıma çağırmağa, nəyisə tapmağa