Hayati Bice
Yesevi Ata Aytuwları
Bu kitabım;
Aybaylı caşım bla eki qızım
Allah razılıgına caraşuw bir caşaw caşasınla
Em da Yesevi Afendibizni asuwuna cetsinle
Em da üsübüzde igilikge sıltaw bolsun deb cazılgandı.
Arslan Baba’nı Hurması
Qara qışnı ortası edi. Ankara’da burungulanı qış çille degenleri suwuq qış keçeleri bara edi. Hava ertdeden qarangı bolganı üçün Qaraçay üyürü ingir uşhurlarını ataları üyge kelgeninde aşay edile. Uşhurlarını ol kün de hep birgeley Bismilla bla başlab duwa bla bitdirgen edile. Uşhurnu aşagandan sora üydegileni har biri kesi duniyasını caşay edi. Üynü ullu caşı bolgan Ahmat Alp-Erkin orta mektabga bara edi, o cıl sınawga kirrik edi. Uşhurnu ızında bilgisayarnı başına olturgan edi. Üynü eki qızı da derslerini başına olturgan edile. Üynü atası sabiyleri ders etsinle deb televizyonnu bolganı otowga barıb olturgan edi. Üy biyçesini keltirgeni Türk kahavasını içe edi. Üydegisi de hant üyde kirli sawutlanı cuwa edi.
Qaraçay üyürü üçün har kün qalay ese alay bir kün edi bu da…
Birden birge üynü ışıqları qarardı. Ahır zamanlada qışnı suwugundan carsıganla şıbıla küç bla işlegen cılıtuwtuçalırını açıp başlagan edile. Andan bolsa kerek şıbıla küç bla işlegen maşinala bek cengil buzulub başlagan edi. Şıbıla küç ketgeninde bazı künle cengilge kele, bazı da sagatla süre edi.
Şıbıla küç keter ketmez üynü ullu qızı Fatıma Dila qolundaqı ayaqnı içine salganı caw çıraq bla atasını qatına keldi. Caw çıraqnı üynü biyçesi bergen bolur edi. Fatıma Dila orta mektabga bara edi. Sabiylerini içinde kitaplanı em bek süygen ol edi. Kesi kitaplarını boşaganlay atasını kitaplarını da okup başlagan edi. Fatıma Dila ışarıb atasına canaşdı:
“Çoban Ata, bizge Arslan Baba’nı hurmasını angılat.” deb aytdı.
Fatıma Dila atasını kitaplarını içinde tabhanı Mustafa Necati Sepetçioğlu’nu cazganı “Can Otcagasında Bişgen Aş” atındaqı kitapdan Türk düniyasını sıylılarından bolgan Ahmat Yesevi’ni caşawunu oqugan edi. Atasına da kitabnı üsünden ahırat soruwları sorub başlagan edi.
Bu soruwlanı em qıyını Ahmat Yesevi’ni ustazı bolgan Arslan Baba’nı tüşünde Paygambar Afendibizni körgeni edi. Paygambar Afendibiz Arslan Baba’ga tüşünde hurma bürtük amanat etip “Munu Ahmat’ga berrikse.” deb aythandı. Fatıma Dila mektabda Paygambar afendibizni 632 cılda awuşhanını ürengen edi. Ahmat Yesevi’ni de 1166 cılda awuşhanını eşitgen edi. Awuşhanlarını arası 534 cıl bolgan bu eki afendi qalay körüşgen edile?
Fatıma Dila atasına bu soruwnu algadan sorgan edi. Atası ol sagatda başha bir çot bla küreşgeni üçün artda angılatırga deb söz bergen edi.
Atasını bergen sözlerini tuthanını bilgen Fatıma Dila bu qarangı qış keçesinde atasını qatına kelib Arslan Babanı hurmasını sorgan edi. Atası da “Oho, marca egeçingi qarnaşıngı çaqır da angılatayım” deb aytdı.
“Atam, biz hazır bolub turabız seni tıngılar üçün” deb ışardı Fatıma Dila.
Üynü atası İslam dinni afendile tengli bilmese de oquganı kitapladan köb zatla ürengeni üçün sabiyleri bla üy biyçesi anga Çoban Ata atını atagan edile. Çoban Ata atı Paygambar Afendibizni ma bu hadisinden kele edi: “Barıgız da sürüwçüsüz, em da kesi sürüwügüznü başısız.” Bu hadisge köre üynü biyi üydegisini sürüwçüsü bolganı üçün üydegisi de anga Çoban Ata dey edile.
Qatını bla cangı üylengeni sagatda Orta Aziya’ga aylana bargan edile. Ol sagatda Taşkent şaharnı cuwuqlarında bolgan Çoban Ata’nı qabırına da bargan edile. Çoban Ata atı qatınını esinde alaydan qalgan bolur edi.
Üynü atası törde olturuwçan edi. Sabiyleri bla üy biyçesi da kesi cerlerine olturgan edile. Şıbıla küç ketgeninde üynü carıtırga deb caw çıraq caqgan edile. Üy biyçe soyub aruwlaganı kögetleni ortaga salgan edi.
Törde olturgan Çoban Ata bir kesek tohtagandan sora qızçıgı Fatıma Dila’ga sordu: “Marca gozuçugum ayt ne zatnı angılatayım.”
Fatıma Dila tohtamazdan sözge kirdi: “Arslan Baba baçhada oynagan sabiyleni körüb canlarına barganında ceti cılında bolgan Ahmat Yesevi kelib “Aqsaqal meni amanatımı ber!” degendi. Anı sorgan edim sanga algatın, ol amanat ne zat edi? Amanatnı kim cibergen edi? Em da hurma bürtük nek Ahmat’ga ciberilgen edi.”
Çoban Ata, Mehmet Fuat Köprülü’nü “Türk Adabiyatında Birinçi Supula” atlı kitabından oquganı bu haparnı sabiylerine qalay angılatırıgını sagış etib bir kesek suw içdi.
Söleşib başladı: “Arslan Baba Arab asıllı edi. Orta Aziya’ga muslimanlıqnı cayar üçün kelgen bir atanı tuqumundan edi. Orta Aziya’ga kelgen ata babaları Seyhun suwnu qatındaqı Cend şaharga cerleşgen edile. Selçuklu davletini quragan Çağrı bla Tuğrul biyle de bu şahardan edile. Cend şaharga cerleşgen bu tuqum alayda muslimanlıqnı caygan edi. Bu tuqumdan kelgenlege “hocala” dey edile.
Bu tuqumdan kelgen Arslan Baba bir keçe tüşünde Paygambar afendibiz bla birgeley uruşha barganın körgendi. Paygambar afendibiz bla qatında bolganla uruşnu cengib şaharnı algandan sora sahabileri bla birgeley olturub hurma aşab başlagandı. Sahabileden Selman Farisi aşar üçün qoluna alganı hurma bürtüknü cerge tüşürgendi. Afendibiz: “Ey Selman, ol hurma seni tüldü, Senden sora kellik ümmetimden Ahmat atı atalgan birini hurmasıdı. Anı aşama.” deb aythandı. Paygambar afendibiz blay aythandan sora kesinden bir kesek uzaqda turgan Arslan Babanı çaqırgandı. Anı qatına olturthandı. Cüz kere kelime-i tevhid bla (La ilahe illallah) mingbir kere Allah atını oquganı hurma bürtüknü Arslan Babaga uzatıb “Ey Arslan, al bu hurmanı, kellik ümmetimden İbrahim Atanı caşına meni amanatımı ciber.” deb aythandı.
Arslan Baba: “Ey Allah Rasulu, men ol sabiyni qalay billikme?” deb sorganında Paygambar afendibiz çımmaq tişlerini kögüstüb külümsüregendi em da “Ol sabiy Yesi bla Sayram şaharlanı ortasında caşaydı. Bu közüwde ceti cılındadı. Sen alayga barganıngda ol senden amanatını isterikdi.” deb aythandı.
Tüşünü bılayında cuqusundan uyangan Arslan Baba awzunda ol sagatga deri çırtda bilmegeni bir tatuw bolganın kördü. Ornundan qobub şukur namazı qıldı. Izından da Cend şaharnı mejgitine barıb camagat bla ertden namazga turdu. Üyüne qaythandan sora üy biyçesini tuwrasına alıb “Mundan arı manga colowçuluq cazılgandı. Seni em alga Allah’ga sora da sabiylege amanat eteme Nasıb bolsa ızına qaytırma. Qaytalmasam haqqıngı halal et.” deb colga tüşgendi tüşünde kesine amanat etilgen hurmanı da algannı unutmaganlay. Seyhun suwnu cagasında bara bara Yesi şaharga kelgendi. Yesi şaharda bolgan Halvet mejgitinde Cuma namazını qılgandan sora mejgitni imamına İbrahim Ata’nı sorgandı.
Sayram şaharda bir medresede İbrahim Ata deb bir afendi bolganın ürengenley tohtamayın colga çıqgandı. Har namaznı başha bir şaharda qılıb Cuma namazga Sayram şaharga cetgendi. Sayram şaharga kirgeninde körgeni ilk üynü eşigini urub alayga qonaq bolgandı. Ol şaharda caşaganla qonaqnı bek süyüwçendile. Qonaqbay kişi Arslan Babaga bir ayaq süt uzathandı. Arslan Baba sütnü içib işrak namaznı etgenden sora solusun deb cayganları orunga kirib cuqlagandı. Uyangandan sora qonaqbaynı keltirgeni qumğan bla abdezini algandı. Qonaqbaynı üydegisini keltirgeni aşladan aşay turub qonaqbayga İbrahim Ata’nı sorgandı. Qonaqbay İbrahim atanı emda anı iki caşçıgını tanıganını aythanlay Arslan babanı cüregine ot tüşgendi. “Amanat hurmanı qaysı caşçıgına berrigimi qalay angılarıqma?” deb sagış etib başlagandı. Izından Paygambar Afendibizni aythanları esine tüşüb cüregi suwugandı. Qonaqbay bla birge Cuma namaznı qılar üçün Cuma mejgitge taba colga tüşgendile. Cuma hutbeni oqur üçün çıqgan hocanı kögüstüb “İbrahim Ata mayna ol adamdı.” deb aythandı qonaqbay.
Arslan Baba hutbeni aythan kişige qaragandı, aythanlarını tarthandı. “Ho, izlegenim kişi budu.” deb sagış etgendi.
Namazdan