ANNELIZE MORGAN
SPOELGOUD
Jasmyn
1
Dis vroegoggend. Die skemerlig is grou en kleurloos.
Verlate sinkhuisies staan versprei in die môremistigheid. Die ryp lê wit oor die aarde.
Iewers blaf ’n hond in kort, tjankende geluide, dan sak die stilte terug oor die dorpie.
Beth staan voor die groot, oop klip-kookplek waarop die pappot stomend prut. Die koue oggendlug sny deur haar dun rok en kruip in haar groot velskoene in. Kort-kort blaas sy in wit asemteue op haar verkluimde hande, en hou hulle dan weer na die vuur om lewe in haar koue vingers te kry. Eenkant, tussen die stompe wat lustig brand, staan ’n swart koffiekan borrelend en kook. Elke nou en dan spat die koffie in druppels by die tuit uit en plas sissend in die vuur.
Sy lig die deksel van die pappot, maar druk dit vinnig toe as ’n vlaag wit stoom oor haar arms brand. Sy vee haar hande aan haar rokkie af. As die son tog net wil opkom, sal dit warmer word. Sy wonder waar haar broer is. Teen hierdie tyd is hy gewoonlik lankal op en drink hulle saam hul eerste koppie vroeë-oggendkoffie.
Sy gaan die klein huisie binne, haal twee blikbekers van die rak af en loop uit na die afdak waaronder sy die kookwerk doen. Die bekers rinkel teen mekaar, verbreek die stilte in skerp geluide. Die melk is min. Sy sal April moet vra om weer te gaan haal.
Dolf verskyn in die deur agter die meisie.
Sy gesig is somber en ontevrede, maar Beth ignoreer sy stuursheid en glimlag na hom.
“Die son is al amper op en jy lê nog en slaap!”
Hy trek ’n gesig, vee met sy hand oor sy melkbaard en neem die beker soet, stomende koffie by haar.
“Ou Pritchard en Viljee het gisteraand opgepak,” sê hy half stug.
’n Klein fronsie keep tussen Beth se groot, blou oë.
“Hoe weet jy?”
Hy glimlag suur.
“Ek het nie gelê en slaap soos jy gedink het nie, sus,” antwoord hy. “Ek was vroeër vanoggend daar. Hul huis is leeg.”
Sy haal haar smal skouers op, vou haar hande om haar beker en gaan die huis binne. Hy volg haar met ’n slenterstappie.
“Ou McDougall is nog hier.” Sy gaan op haar opgemaakte bed sit. “Oom Hendrik Erasmus ook,” voeg sy na ’n kort stilte by.
Haar broer snork deur sy neus.
“Hulle praat ook van trek.”
Sy kyk hom ondersoekend aan.
“Gaan jy agter hulle aan of gaan jy hier bly, Dolf?”
“Ons kan tog nie in hierdie spookdorp aanbly nie, Beth!” antwoord hy driftig. “Wat doen ons nog hier? Almal is na die nuwe goudvelde by Spitskop. Daar is ook glo goud by Geelhoutboom – ’n plaas van McLachlan.”
Die skraal meisie kyk na haar hande. Ingedagte vee sy oor die kneukels waar winterblasies rou en seer lê.
“Daar is nog goud in Pappa se kleim. Waarom delf jy dít nie eers nie?”
Hy gaan staan by die klein venstertjie en kyk uit oor die werf waar April met ’n wateremmer doenig is. Die son breek oor die horison en steek sy flou strale soos lang, goue vingers uit na die bergkruine.
“Ek is moeg vir hierdie plek,” antwoord hy eindelik. “Ek is moeg vir die stof en die ontberings en die koue. Hierdie dorp het onder ons oë doodgegaan. Vroeër was dit anders, was hier kantiene en mense en lewe. Nou is hier niks. Net ons en twee ander families wat soos nete aan ons besittings bly kleef. Nee, Beth, ek is geen delwer soos Pa was nie. Om dag en nag soos ’n mol in die grond te grawe op soek na ’n paar ons goud om aan die lewe te bly, is nie die soort lewe wat ek wil hê nie. Ek sal nooit ’n delwer kan wees nie.”
Sy kyk vraend na hom.
“Pappa het baie goed gedoen. Hy het aan jou ’n paar blikkies spoelgoud nagelaat, Dolf. Waarom koop jy nie vir jou ’n plaas of iets daarmee nie?”
Hy kyk weg en vee met sy hand oor sy vaalbruin hare.
“Jy kan dit maar net sowel weet. Ek het niks daarvan oor nie!”
Sy staar geskok na hom, haar oë groot gerek.
“Dolf! Wat het jy dan daarmee gemaak?”
Hy gaan weer by die tafeltjie sit, neem ’n sluk van sy koffie en kyk na haar.
“Ek het gespekuleer; jy sal nie eens weet wat dit beteken nie. Maar toe moes hierdie dorp mos staan en doodgaan, en ek het alles verloor.”
Sy skud haar blonde kop ongelowig.
“Maar, Dolf, jy kan mos baie met daardie geld gekoop het,” sê sy verslae.
“Ek hét baie gekoop en selfs die lewe ’n rukkie geniet. Nou is die geld op en … wel, hier is buitendien niks meer om geld op uit te gee nie. Op Spitskop sal ek wel weer ’n paar pond in die hande kry, maar ek sal nie daarvoor gaan delf nie!”
“Waar gaan jy geld kry as jy nie daarvoor wil werk nie?”
“Daar is maniere,” antwoord hy bars.
“Dolf, as jy nou hier bly en Pappa se kleim bewerk, sal jy mos weer goud hê waarmee jy iets kan doen.”
“Ek sê jou ek is geen delwer nie!” Hy spring op en stamp sy stoel per ongeluk om, maar tel dit nie op nie. “Ek sal geen arme sukkelaar wees soos Pa was nie! Ek is oud genoeg om na myself te kyk sonder om … om soos ’n slaaf te werk!” Sonder om haar ’n kans te gee om iets te sê, draai hy om en stap die sinkhuisie uit.
Beth hoor sy haastige voetstappe buite oor die klippers knars, hoor die geklingel van die stiebeuels toe hy sy perd opsaal, en later Vonk se dawerende hoewe wat in die stil omgewing wegsterf. Toe eers staan sy op om lusteloos met haar dagtakies te begin.
Kort voor middagete kom Dolf terug. Hy is stuurs, en Beth waag dit nie om hom te vra waar hy was nie. Stilswyend bedien sy sy middagete.
“McDougall en oom Hendrik span vandag in,” verbreek hy skielik die stilte. “Hulle ry voor dagbreek. McDougall gaan Spitskop toe, en oom Hendrik wil weer gaan boer.”
Beth vee haar hande aan ’n nat vadoek af voordat sy ook by die tafeltjie gaan sit.
“Wat gaan jý doen, Dolf?”
“Trek, dís wat ek gaan doen!” antwoord hy steeds stuurs.
“Wat van my?”
Hy gluur haar aan.
“Jy kan seker saamgaan as jy wil!” Hy slaan met die lepel op die tafelblad. “Dit het jy en Pa van julle kamtige geriewe in die huis! Net vier jaar en hierdie plek bestaan nie meer nie! Al die geld gaan spandeer op vervloekte katels en breekgoed! Waarvoor? Alles sal hier moet agterbly as ons trek. Waarom kon jy nie ook soos die ander delwers lewe nie? Húlle is doodgelukkig met ’n blikbord en beker, ’n oop vuur en ’n paar komberse vir die winter. Maar nee, jy was nog skaars twaalf jaar oud, of jy wou ’n behoorlike huis hê! Wel, nou hét jy dit, en wat gaan jy daarmee maak?”
Die meisie antwoord nie dadelik nie, krap net met haar lepel in haar kos rond.
“Kan ons nie maar saam hier bly nie, Dolf?”
“Nee,” antwoord hy kortaf. “Ek is al twintig, en as ’n man twintig is, wil jy nie langer met jou kleinsussie opgeskeep wees nie.”
Beth sluk hard.
“Ek is nie meer so klein nie,” kap sy teë.
“Sestien jaar oud? Dink jy jy is al groot? Moenie my laat lag nie, Beth!” Hy grinnik. “Buitendien, as jy nou ’n mooi sussie was, het ek nie omgegee nie, maar nou ís jy nie! Nie een van my vriende sal in jou belangstel nie.”
Sy spring van die tafel af en loop uit. Buite vloei die trane vrylik oor haar wange. April sien onthuts hoe sy nonna snikkend wegstap,