net bid dat daar nie ’n opsigter op die eiland slaap nie.
Frits vat sy knopkierie vas. Dis die eerste maal dat hy met ’n ongeregtigheid te doen het. Hy is bang.
Maar hy moet ook lewe.
Hy moet geld verdien … halfkrone wat hy in sy pa se hand kan gee … daar is agt halfkrone in ’n pond, tien trippense in ’n halfkroon. Wat is ’n swartvoël nou werd? Skaars die kieriehou wat jy hom gee. En so ’n danige sonde kan dit nie wees nie … skipper is kerkraad …
’n Klip rol onder sy velskoen.
Daar kom ’n beroering onder die voëls, ’n geruis van vlerke. “Nou!” sê Dampies. “Voor die hele kaboedel opvlieg. Slat!” Hy lig sy arm en slaan. Die kieriehoue val, ’n swartvoël skreeu, spartel. Hy gooi na een in die vlug. Nog een val. Dis soos ’n hoenderkamp waarin die muishonde gekom het. Dit raas en fletter. Hy slaan wild in die bondel. “Blikskottel, demmit, ga!” Iets smeer deur sy gesig.
Hulle maak bymekaar. Nege. Dis genoeg. Hulle gly agter mekaar aan teen die skuinste af met hul hande vol. Dan is hulle in die bakkie en roei hulle terug skuit toe.
Toe dit lig word daardie môre, trek hulle ver.
’n Bakkie word laat sak en hulle trek die swartvoëls vel-af. Dis ’n walglike besigheid. G’n wonder kreef byt langtand aan hulle nie, soos so ’n voël darem kan stink! Kry jy die stank ooit weer uit jou hande uit? En dan eet party mense nog, vee net effens aan die broek af en vat die kos volhand. Frits spoeg oor die boeg.
Hulle trek die voëls uitmekaar en stamp die vleis effens, maak dit dan aan die aastoutjies vas en laat sak die nette. Hulle moet ’n paar maal roei en laat sak voor hulle ’n kreef het. Hulle kry net die enetjie.
By die Twins is daar ’n knol waar altyd volop hotnotsvis en jakopewers hou. Daar kan hulle ’n vissie probeer trek, maar eintlik is dit nog te gou, want dan lê daar nog ’n dag en ’n half se loop voor voordat hulle by die Wes se kreef uitkom. Dis ’n vraag of die vis so lank goed sal hou. Want dis nou die verskil tussen fabrieksaas en vars vis; die fabriek s’n kom uit die yskamer, kliphard gevries, en dan laai jy nog blokke ys by om dit koud te hou. Vars vis is ’n ander saak.
Dit kan lol.
Help ook nie hulle probeer vang by Port Nolloth nie; die kreefvangers daarlangs maak skoon, dis nie die moeite werd nie. Nee, buig of bars, hulle moet op Wes toe.
Hulle vang ’n paar jakopewers, kry ’n paar krewe, gaan wei-wei verder. Die traaibakkies sleep ’n spoor agter die skuit aan en Dampies sit knaend voor op die kop die see en fynkam met sy skerp oë.
Maar dis eers die volgende dag dat hulle die voëls sien: malmokkies wat op die water sit en malbare en sterlinkies wat aas. Die malgasse val. Dis kompleet soos wanneer hulle op ’n skool snoek werk.
Dit ís snoek.
Die manne begin lyn werk. Frits het sy rol lyn in drie gemaak en sit haaiveldollie en bokstang aan. Terwyl die skipper stadig heen en weer laveer, gooi hulle hul lyne af en kry ’n klompie snoek, vyf, ses op ’n slag.
Dan meteens, is hulle in ’n skool snoek, is die water aangemaak met snoek en kan hulle skaars voorbly met uittrek. In ’n ommesientjie vang hulle by die driehonderd, ’n taamlike klas, maar oneetbaar maer. Maar dit maak nie saak nie, hulle wil eintlik net die koppe hê, die bloederigheid lok die kreef. Jy kan ’n snoekkop tot drie keer laat sak voor jy ’n nuwe moet aansit.
Om die bloed nie te verloor nie, hou hulle die snoek vir eers heel. Hulle pak dit in mandjies in die ruim. Nou het hulle oorteveel aas.
Dié nag gaan hulle Alexanderbaai se ligte verby en twee uur later gooi hulle anker in die wal.
Met ligdag kom hulle weer aan die gang.
Die snoekkoppe is dodelik. Met die eerste probeerslag het hulle ’n sak vol kreef. Ná slegs drie rondtes loop die ou groot-groot mannetjiekrewe van die bakkie af.
Mens moet dit sien om dit te glo. Daar is skaars tyd vir eet. As jy eet, verloor jy. Dis vol maak en aflaai en vol maak … Frits se broek is halfmas nat. Hy staan tot by sy knieë in die kreef wat rondom hom flap. Hy sien omtrent nie ’n kleintjie nie. Sterte so lank soos sy voorarm en knypers dié dikte. Die bloed loop uit sy hande. En hulle skuim om die bekke! Dis ’n voorteken, sê Dampies. As ’n kreef se bek so skuim, gaan dit kwaaisee word. Dis nie sommer bygelofies nie. Die smoetweer is verby.
Dis op die middag.
Hulle het die ruim vol gemaak en sit die hetjies op. Hulle kan nog op dek laai. Hulle werk ’n klompie kreef op die hetjies en laai die eerste twee bakkies. Die bankies en laaitjies kom uit en die volgende twee bakkies word binne-in hulle gelaai. Die kreef werk hulle weerskante onder die bakkies in, hulle maak van ’n kant af vol.
Drie-uur het hulle ’n dekvrag en steek hulle kop in die wind vir die huis. ’n Uur later begin gee die weer sulke swart koppe in die weste. En kort voor sononder moet hulle begin stadig loop, so groot is die dooiesee. Toe waai die suidwestewind dat hy huil.
Dié wat kan, maak beurte om te stuur, manne soos die skipper en Dampies wat verstand het van die see, wat weet van kop-aan hou en wat dwarsseë kan lees.
Die ander manne los mekaar af by die dekpomp wat die water uit die ruim en masjienkamer moet hou. Frits pomp water.
Hy is taai. Hy is van kleins af taai gemaak. Hy het bees opgepas van sy vierde jaar af, sy pinkie se kop met die sekel afgesny voor sy sewende jaar. Hy was nege toe hy vir die eerste keer skool toe is en was net mooi sestien toe hy vir ses klaar het. Toe moes hy op die oesland gaan inval, kromstaan vir daler ’n dag van ligdag tot donkeraand.
Ná die oestyd het hy ’n verdienste op die see kom soek. Snoektyd het hy snoek gevang vir trippens een; een uit die drie afgegee vir bakspaar. Later Bo-baai toe op ’n groot skuit om vir die fabriek te vang, vier oulap een, maar dan moet jy kop afsny en pens uithaal en sout.
Toe het die snoek se kuite bebroeid geraak en dit was winter. Die wyfiekreef het nog eier gehad. In dié tyd het hy geleer om kreefnetsakke te brei en om nette te bas, hy het geleer om ’n netsak hoepel om te sit, hoeveel maste op ’n simsteek kom, hoeveel vaam tou vir elke net, hoe jy die hanepoot knoop, hoeveel aastoutjies aan ’n hanepoot, hoe lank jou bottou kom. Hy het die skuit help regmaak, die ou kalfaatsel met ’n knipmes uit die nate gekrap en nuwe met ’n beitel ingekap, ysterwerk skoongekap en ou verf afgebrand, papegaai afgemaak en geskilder.
Toe het hulle begin kreef vang. Hy het ’n skof gekry van bakkie opdra. Sy rug het breed geword en sy arms seningrig, sy lyf fors van mannewerk.
Die blare in sy hande word bloedblare. Hy voel die tamheid deur sy lyf sonder dat hy weet hy’s moeg; hy ken nie vir moeg word nie. Hy hou aan met pomp. Dit help nie jy gaan lê nie, slaap slaap jy tog nie as die seë so rol nie.
Alles is buitendien deurnat; kooigoed en klere. Die brood word klam. Dit muf. Die blou skimmel staan op die geruite doek en hy moet die brood weggooi.
Hulle eet kreefkerrie, en toe die aartappels en uie gedaan is, eet hulle gekookte kreef. Kreef en pap. Dit val soos ’n klip in jou maag. Waar was sy gedagte dat hy nie van die snoekpense ingesout het nie? Al was hulle maer … dis beter as niks.
Want die kreef word stink.
Die rook trek daaruit toe hulle Vrydagnag in die Baai aankom. Die yslike dekvrag kreef vrot. Dit word net so weggery doppiesveld toe, ver buite die dorp, waar die brommers daarop pak.
Hulle word wel daarvoor betaal. Frits weeg die hand vol geld wat die skipper Saterdagoggend vir hom aftel. Hy en Dampies het toe nie veertien kis gevang nie, maar wel vyftien.
In sy gedagte maak hy vlugtig somme. Soveel vir sy pa, soveel vir die huis. Hy koop gewoonlik ’n bietjie provisie by die plaaswinkel op Wolfhuis, maar dit beteken ’n yslike draai padlangs. Die Baai se winkels is wel effens duurder …
Hy gaan binne en koop oor die toonbank: koffie en suiker, vuurhoutjies en kerse, ’n tol swart gare, peper. Dan kyk hy rond. Wat nog? Hy staan besluiteloos voor die verskeidenheid, dis ’n bietjie