demə, bu toponim Parfıya ilə, xan Arşakin gəlişi ilə bağlıdır. Parfiya torpağını xalq «arilər çarlığı» və ya Ariana adlandırırmış.
Tarixçilər çox könülsüz-könülsüz yazırlar: «Ariana… mahiyyət etibarilə Parfiya çarlığı ilə uyğun gəlir». Maraqlı deyilişdir, deyilmi: «odur» demirlər, «ona uyğun gəlir» deyirlər.
Hər halda, fakt onları çaşdırır.
Parfiya tarixi ilə bağlı başqa bir maraqlı hadisə: ikinci türk dalğasının gəlişi ilə yeni bir ad da meydana gəlir: İran.
Bu faktı bilə-bilə sasanilər İranı ucaltdılar; Parfıyanı unutdurmaq üçün İrandan yapışdılar.
O vaxtdan Orta Şərqdə Aryana Veca (Ari torpağı, Ari genişliyi) adlı sabitləşməmiş bir toponim mövcuddur.
Bu sahə həmişə türklər yaşayan əyalətə, türk osmanlıqlarına aid olmuşdur.
Deməli, cidanı çuvalda gizləmək olmazmış.
Arşakilər ölkəyə yeni yazı verdilər: run hərfləri – bir halda ki, hərf, deməli, sürətli yazı. Əvvəlki mixi yazının yerinə əlifba!
Bu, İranın tarixinə «Arşakilər yazısı» kimi daxil oldu.
Şərqdə bu yazı «soqd və ya uyğur yazısı» kimi də məlumdur.
İnkarçılar türk yazısını sami (semit) dillərindən birinə aid etmək yolunu tutdular.
Ancaq bu halda nəzərə almırlar ki, o vaxtlar samilər Babilistanın qulları idi. Və Böyük Parsın ağlına da gəlməzdi ki, qul dilini beynəlxalq hüquq dilinə çevirsin.
Kir yəhudiləri əsirlikdən xilas etdi, öz vətəninə qayıtmaları üçün onlara icazə verdi (e.ə. 515-ci ildə). Və əvəzində nə dil, nə də yazı götürdü.
Parsda hər şey özününkü idi. Onda türkün ciddi dövlət cizgiləri vardı.
Bu cəhət Daranın islahatlarından sonra daha aydın görünürdü. Onun ordusunda süvari əsas rol oynayırdı. Əvvəllər, parf-türk təsirinə qədər Orta Şərqdə bu tipdə, süvarili ordu tətbiq edilməmişdi. Uğurlar bunun nəticəsi idi.
Türklər uzaq məntəqələr arasında (hərbdə və dinc şəraitdə) atla poçt əlaqə üsulundan istifadə etmişlər (Herodot bunu heyrətlə tərifləyirdi). Bir halda ki, belə əlaqə vasitəsi tətbiq olunur, deməli, bu, yazı ilə edilmiş və deməli, yazı varmış, əlifba işlənirmiş.
Parf təsiri, ondan da əvvəl Parsda türk mənşəyi onda da görünür ki, Əhəmənilər qeyri-iran (bu İran müasir anlayışdakı İrandır) adları daşıyırdılar. Bunu hətta şovinist-iranist tarixçilər də etiraf edirlər.
Sonra. Türkün run yazısının mənşəyini arami yazısı ilə bağlayanların nəzərinə; bu necə ola bilərdi – axı o zaman samilərin özünün yazısı yox idi!? (Bütün bunlar onunla bağlıdır ki, yəhudilər bir «sentrizm» yaradıblar. Avropalılar dünya mədəniyyətinin Avropadan nəşət etməsi iddiası ilə XIX əsrdə avrosentrizm doktrinasını ortalığa atdılar. Eynən həmin model və metodika ilə yəhudilər iudasentrizm təkəbbürünü meydana qoyublar. Onların iddiaları budur ki, dünyada yaxşı nə varsa, mütərəqqi əqli-elmi, mədəni nə yenilik baş veribsə, hamısı yəhudilərindir. – T.H.).
Bu arada başqa bir maraqlı detal nəzərimizi cəlb edir. Bunu da şüurlu şəkildə diqqətdən kənarda qoyublar: Əhəmənilər zamanı azadlıq alan yəhudilərdə yeni iudaizm törədi. Tora adlanan ayinlər sistemi israillilərin qanununa çevrildi. Qədim türkcədə qanuna «törə» deyirlər. Bunu təsadüfi hadisələr tipinə aid etmək olarmı?
Heç olmasa, nəzərə alaq ki, yeni iuda icmasının təşkilatçıları Əzra və Niheme tərəfindən yazılmış kitablarda Pars çarlarının sənədləri əks olunur və o dövrün hadisələri həmin çarların öz dilləri ilə verilir. İncili türk tanrıçılıq ayinləri əsasında düzüb-qoşublar. Vaxtilə Hindistanda Vedaların yazılışında, habelə Parsda Avestanın yazılışında həmin materialdan istifadə olunmuşdu.
Bu çarlar türk əsilli olduqlarından, danışılan sənəd və ayinlərin mənbəyi öz-özündən aydınlaşır.
Təbii ki, iudaizmin bu, haqqında danışılan topluları altaylıların mənəvi-ruhani irsinin yeni redaksiyası (redaktəsi) olmalıydı.
Bunu yəhudi ortodoksları da inkar etmirlər ki, İncil, Avesta və Veda mətnlərinin fraqmentləri bəzən eynidir. Alimlər belə «uyğunluqların» yüzlərlə olduğunu hesablamışlar.
Bu, iki deyil, beş deyil, on deyil, yüzlərlədir (təsadüfi uyğunluq nə qədər olar!? – T.H.).
Bu, müxtəlif Avrasiya xalqlarının mənəvi mədəniyyət uyğunluğudur.
Bu özü də göstərir ki, din (məhz din bütün təzahürləri ilə) eyni kökdən başlayır. Bu başlanğıc altay Təktanrıçılığıdır.
Bu fikri XIX əsrdə də, daha əvvəllər də deyiblər. Ancaq ucadan deməyiblər (təbii ki, bu pıçıltının səbəbi qısqanclıqdır həqiqəti tam dana bilməyiblər, ancaq ucadan deməyi öz Avropa tarixləri üçün rəva bilməyiblər. – T.H.).
Çar Kir yəhudiləri azad edib, Parsın hakim olduğu ərazidə Yerusəlim məbədini bərpa etməyə icazə verərkən bunu Göy Tanrısının adı ilə etmişdir (Allahın xatirinə Allaha dua üçün imkan vermişdi. – T.H.).
Bu haqda Yezdranın Birinci Kitabında məlumat verilir – Kirdən belə iqtibas gətirilir: «Pars çarı Kir belə deyir: bütün yer çarlığını mənə cənab Göy Tanrısı vermişdir; və O mənə əmr etdi ki, ona Yerusəlimdə – İudada ev tikdirim».
Buyurun, İudaya Göy Allahı haradan gəlib –Təktanrıçılığın vətəni Altaydan Şərqdən Türklərdən!…
… Yeni eranın III əsrindən Arşakilər süquta başlayanda Parf mədəniyyəti itmədi. Parf dili (Parf türkcəsi) İranın ədəbi dili oldu.
Bununla Sasanilər nəslinin yeni hökmdarlarının iradəsi ilə «Pars» İranının yenidən canlanması elan olunmuş oldu.
Və sadəcə, sadədən də sadə, Türkün olanlar İranın adına elan edilirdi (zamanında bu, normal görünmüşdür; çünki Pars da indi fars deyilən sözün və deməli, anlayışın əsasıdır İran da, əvvəldə deyildiyi kimi, türk dövlətinin müxtəlif tarixi mərhələlərdəki adlarındandır. Eləcə də parflar türklər idilər. Beləliklə, bu türkün olanlar onun adlarından birinə İranın adına çıxılanda qeyri-qanuni səslənmirdi. (Ancaq sonralar İran və Fars (<Pars) anlayışları tədricən bugünkü mənalarına –anti-türk məxrəcinə gətirilmişdir – T.H.)
Sasanilər haqlı çıxdılar: İran toponimi Parfiya toponimindən daha geniş oldu, həm də nikbin səslənirdi.
Gənc sasani xanədanı üçün böyük şans yarandı ki, keçmiş Parfiya əhalisini və qonşu xanlıqları birləşdirsin axı şəhərlərdə və orduda türklər üstünlük təşkil edirdilər.
Buna görə də bu əksəriyyət üçün doğma olan İran adını seçdilər.
Əslində bu, Orta Şərq tarixinin ən çox dolaşdırılmış, dumanlı hala salınmış məsələlərindən biridir.
Məşhur şərqşünas V.V. Bartold parf dilinin