որ կըսեն Պղատոնի համար, թե մեղուները մեղր քսած էին անոր շուրթերուն – թեպետև ուրիշներն ալ քիչ մը կարմիր քսած էին – այնչափ պերճախոս էր: Ժողովուրդը մինչև այսօր սիրով մտիկ կընե անոր քարոզները մինչև վերջը, և առանց քրտինք թափելու: Յուր քարոզներն ավելի կը փայլին քան յուր մազերը:: Ինչ հարկ կա երկարելու. կետեր կան, որոնց մեջ Խորեն տեսականի մարդ է և գործնականի չգար, կետեր ալ կան, որոնց մեջ միայն գործնական է: Դժբախտությունն հոն ալ վազեց քանի մը տարիեն, հոն ալ հալածեց զինքը. և Խորեն հոժար կամքով հրաժեշտ տվավ յուր պաշտոնին… երբ թաղեցիները վար արին զինքը:
1867-ին եկեղեցական պատգամավոր ընտրվելով` Վեհափառ Գևորգ կաթողիկոսին հուղարկավորությանը գնաց մինչև Էջմիածին, ուր եպիսկոպոսության աստիճան բարձրանալեն ետքը Պոլիս վերադարձավ և Պեշիկթաշի քարոզիչ անվանվեցավ: Հիշյալ թաղին վարժարաններու վերատեսչությունն ստանձնելով բարեկարգության ձեռք զարկավ: Աշակերտներուն սիրտն ու միտքն մշակելու համար անոնց հագուստները հանել տվավ և համաձև զգեստ տվավ և համաձև զգեստ շինել տալով հագցուց անոնց: Ահավասիկ ըրած միակ բարենորոգումն, որ կրնա ըսվիլ թե ավելի դերձակներու համար եղավ, քան աշակերտներու համար:
Քանի մը ամիս այս պաշտոնը վարելեն ետքը հրավիրվեցավ հրաժարիլ անկե.. բնավ դեմ չկեցավ. հրաժարվեցավ և “Մասիսի” խմբագրապետին տանն ապակիները խորտակել տվավ: Քանի մը քաղաքներե առաջնորդ ընտրվեցավ, բայց ինքն իբրև նախանձ նկատելով այն ամեն առաջարկություն, որ կստիպեր զինք հեռանալ Պոլիսեն` մերժեց գավառներու մեջ առաջնորդություն ընելը: Զմյուռնիան ոչ միայն ընտրեց, այլ հրավիրակներ ալ ղրկեց: Ընտրությունն ալ, հրավիրակներն ալ քաղաքավարությամբ վռնտեց: Տիգրանակերտն ալ ունեցավ Զմյուռնիո հիմարությունը, և անոր պես յուր պատիժը կրեց:
Ամենեն վերջը Ռոտոսթոյեն հրավիրվեցավ, որ իբրև հովիվ հոգևոր, արածե զիրենք. Խորեն եպիսկոպոս ընդունեց Ռոտոսթոն, բայց ծանր պայմաններ առաջարկեց, որ Ռոտոսթոն չուզե զինքը, օրինակի համար, այնպիսի ճամփու ծախք մը առաջարկեց, որով Ռոտոսթոյի բոլոր ազգայինները կրնային հոս փոխադրվիլ: Հարկ չէ ըսել թե Ռոտոսթոն ալ ստիպվեցավ, Զմյուռնիո և Տիգրանակերտին պես, ուրիշ առաջնորդ ընտրել իրեն:
Հիշյալ երեք քաղաքներն կը պարծին այսօր Խորենն իրենց առաջնորդ չունենալուն վրա:
Տեղեկանալու համար այն վավերական աղբյուրներուն, որովք անժխտելի կերպով հաստատված է այսօր թե Խորեն Նար-Պեյ Լուսինյանե սերած է, պետք է ներկա գտնվիլ այն գեղեցիկ արքայական երազին, որ պատիվ ունեցած է տեսնել Խորեն եպիսկոպոս 1870-ին:
Այդ երազին մեջ Նար-Պեյ Լուսինյան կը ներկայանա Խորեն եպիսկոպոսին և անոր կըսե. “Ես եմ Նար-Պեյ Լուսինյան, որ 1798-ին Կիպրոսի տաճիկներու հարստահարություններեն փախչելով` Եգիպտոս գացի և Նաբոլեոնեն մեծ պատվով ընդունվեցա:
Դու ինե սիրած ես, շուտ ըրե ել, հագնվե և մականունդ փոխե”: Մենք բնավ կասկած չունինք ասոր ստուգությանը վրա:
Շատերը արդեն այս երազին ներկա գտնված ըլլալով` իբրև ականատես վկա կը պատմեն, մինչև իսկ կը նկարագրեն Նար-Պեյ Լուսինյանի կերպարանքն, որով երևցած է, երազի մեջ, Խորենին:
Իբրև զորավոր փաստ ուրիշ ի՞նչ պահանջելու իրավունք ունինք, միթե Մասիս, Թերճիմանը-էֆքիար և Լրագիր օրագիրներն չհրատարակեցի՞ն զայն արժանահավատ աղբյուրներե քաղելով:
Բայց ի՞նչ օգուտ, մարդիկ