Не хочацца. Ты для мяне, Клава, заўсёды была ўзорам. Умела ты і апрануцца, і прычасацца. Мне далёка было да цябе. І грошы ў цябе вадзіліся, і палюбоўнікаў мела не абы-якіх, не тое, што я прагаравала век з п’яніцам. Адно што ён партызанам быў, дык на свята Перамогі медалямі брэнькаў. Знешне нябрыдкі ўдаўся, а душа паскудная.
– Не разумею, да чаго ты хіліш? – насцярожылася гаспадыня.
– Не ведаю, як табе і сказаць.
– Кажы ўжо, як ёсць.
Надзя зірнула на сястру насцярожана. Нешта ўтрымлівала яе ад адкрытай гаворкі, быццам яна сама сабе баялася ў нечым прызнацца.
– Зрэшты, не хочаш, не кажы. Якія ў нас, старых, могуць быць таямніцы? – сказала гаспадыня.
– Хачу я, Клава, пайсці да бацюшкі і пакаяцца за нашыя з табой агульныя грахі.
– Не зразумела, – здзіўлена сказала старэйшая сястра, – што ты маеш на ўвазе?
– Помніш, мы з табою складалі спісы здраднікаў і перадавалі партызанам?
– Ну і што? Яны ж і былі здраднікамі, служылі немцам. У цябе склероз? Забылася, колькі хлопцаў і дзяўчат вывезлі ў Германію, колькі людзей загінула? А пасля вайны колькі яшчэ забівалі! Каб ты глянула на твар мёртвага Шымава! Чалавек прыехаў з Мінска, з міністэрства дапамагаць нашым палешукам далучацца да сацыялістычнага будаўніцтва, мухі не пакрыўдзіў. А яго…
– Хто служыў, а хто не хацеў ехаць у Германію, таму і вымушаны быў наймацца на працу да немцаў. Мы ж і іх уносілі ў спісы здраднікаў. А потым… Сама ведаеш, што іх чакала..
Надзя неяк дзіўна ўсхліпнула, нібыта ёй перахапіла дыханне, выцерла потны твар і вочы, напоўненыя слязьмі.
– Тады была вайна. Людзі дзяліліся на сваіх і чужых. Ворагаў трэба было знішчаць, пакуль яны не знішчылі нас. Ніхто мяне не можа папракнуць за гэта.
– Могуць, яшчэ як могуць. Зрэшты, я сама сябе і дакараю. Усе мае хваробы і няшчасці праз гэтыя грахі!
– Хваробы твае ад старасці. А няшчасная ты толькі таму, што ўсё жыццё пражыла з п’яніцам. І дзеці ўдаліся ў яго. З каго ж ім прыклад браць?
– Чаму яны з мяне прыклад не бралі? Не, ты мяне не пераканаеш, – пахітала галавою Надзя. – Ці ты ведаеш, чыя ўнучка гэтая журналістка, што з цябе гераіню зрабіла?
– Якая розніца?
– Не, ты паслухай, – настойвала Надзя. – Гэта ўнучка таго Андрэя Кавальчука з Пігановічаў. Помніш?
– Не, не помню, – абыякава адказала Клава.
– Ён на чыгунцы пры немцах працаваў. Дзяцей меў чацвёра. Такі невялічкі чалавек, чорны, як жук.
– Паглядзі, яе прозвішча Яновіч, а не Кавальчук.
– Гэта яна па бацьку – Яновіч, а прозвішча яе маці – Кавальчук.
– Чаго ты ад мяне хочаш? – злосна спытала Клава. – Каб я пакаялася разам з табою за кампанію?
– Не. Ты паслухай. Ты помніш, што партызаны гэтага Кавальчука і ўсю яго сям’ю?..
– Давай лепш зменім тэму гаворкі, – абарвала яе гаспадыня. – У мяне, здаецца, ужо ціск падымаецца.
– Я нічога. Толькі хацела сказаць.
– Адкуль ты ведаеш?
– Мой мужык таксама быў з Пігановічаў. Дачка Кавальчука, як асірацела, жыла ў родзічаў па суседстве з маім