ction>
TJ Strydom
Christo Wiese
Risiko & rykdom
Tafelberg
Aan die liewe Lejanie. My vennoot in alles.
1.
Bagasie
“As ’n man so ’n boek skryf, ’n biografie, dan moet hy die waarheid vertel. En as ek die volle waarheid vertel, sal ek ’n klomp mense in die verleentheid stel, insluitende myself.”
Christo Wiese in ’n aanvanklike telefoongesprek oor hierdie boek, 2018
Slumdog Millionaire se temaliedjie pomp elke nou en dan oor die radio.
“Jai Ho! … Catch me, catch me, catch me, c’mon catch me,” sing Nicole Scherzinger en die Pussycat Dolls op ’n koel oggend in Londen. Die liedjie is al drie weke onder Brittanje se toptien.
Die kwik gaan vandag nie hoër as 11 grade Celsius styg nie. Dis bewolk en dit lyk nogal of dit gaan reën.
Christo Wiese is op pad lughawe toe. Dit neem minder as ’n uur van die Ritz Hotel tot by die terminus. London City Airport is ’n gunsteling onder sakereisigers. Baie nader aan die stad as Heathrow of Gatwick en met ’n vinniger prosedure by die vertrektoonbank.
Wiese wil vroeg Luxemburg toe vlieg en sommer dieselfde dag nog terugkom. Dis ’n Maandag in April en hy was die naweek by ’n troue in Rusland. Sy vlug Moskou toe is só bespreek dat hy die vorige Woensdag nog eers sy kruisie in Kaapstad kon trek voordat hy vertrek het.
“Ek het geen rede om te glo Jacob Zuma gaan ’n swakker job doen as enigiemand anders nie,” het die Sondagkoerant Rapport hom gister aangehaal.1
Ongeag vir wie Wiese gestem het, Zuma en die ANC het 11,6 miljoen kiesers se steun gekry en die algemene verkiesing met ’n stewige meerderheid gewen. Ander sakelui is bekommerd oor die nuwe man wat na die Uniegebou op pad is, maar Wiese is die ewige optimis.
“Wat’s die moontlike voordeel daarin om negatief te wees? Ek weet ons land het probleme. Alle lande het, en jy’s tog beter toegerus om die uitdagings en probleme te hanteer waar jy bly en die terrein ken.”
Vandag betree hy onbekende terrein.
’n Doeanebeampte deursoek Wiese se handbagasie en kry ’n klomp banknote – altesame £120 000 (destyds meer as R1,5 miljoen) in gebruikte £50- en £20-note. Die beampte vra hom uit oor dié bonanza.2
Dit kom uit ’n kluis in die Ritz Hotel, maar tot einde verlede jaar was dit in ’n kluis by UBS-bank hier in Londen, vertel hy. Op ’n vorm wat ’n beampte hom in die hand stop vul hy sommer vinnig in dat hy die geld saamdra om dit iewers veilig te gaan bewaar.
Wiese gee die beampte die nommer van die persoon om te bel by UBS-bank. Hy gee ook sy boekhouers se nommer.
’n Rukkie later deursoek die personeel Wiese se ingeboekte bagasie en kry nog ’n spul note, party erg gehawend, wat sommer met rekkies in bondels gebind is. Hulle skat dit op tussen £400 000 en £500 000. Dit is eintlik £554 920 (nog sowat R7 miljoen).
Nou hoekom het hy nie die klomp geld op daardie vorm verklaar wat hy nou net ingevul het nie?
Nee, hy dog hulle vra net oor die geld in sy handbagasie.
Wiese verduidelik dat hy ’n gereelde besoeker aan die Verenigde Koninkryk is. Hy vertel dat Pepkor 4 000 winkels het wat ’n verskeidenheid goedere verkoop. Die geld wat hulle hier in sy tasse sien, kom van Suid-Afrika en is verdien uit verskeie diamanttransaksies in die 1980’s en 1990’s. Die geld is as reisigerstjeks die land uitgeneem en in die buiteland gewissel en die opbrengs is toe gebêre, sê hy. Die geld is óf Brittanje óf Switserland toe gebring weens Suid-Afrika se valutabeheerreëls.
Hy is nou juis op pad Luxemburg toe om die geld daar te laat belê of self ’n rekening oop te maak.
Nou hoekom hou hy die geld dan al die tyd in ’n kluis en nie in ’n bank nie?
Hy wil nie ouditspore agterlaat nie, want voorheen het Suid-Afrika jou nie toegelaat om geld in die buiteland te hou nie. Deur dit in kluise te hou is daar geen papierroete nie, verduidelik hy.
Wiese is deurgaans hoflik en gee sy samewerking. Hy kan gaan. Maar sy geld bly in Brittanje. Die owerhede doen aansoek dat hy dit aan Haar Majesteit verbeur.3 Vir hulle lyk dit of die tasse vol note deel van ’n geldwassery is.
2.
Die retailer
“Hy het altyd sy eie klein besigheid gehad. En dit het altyd ’n kleinhandel-element gehad.”
Christo Wiese oor sy pa, in ’n TV-onderhoud, 2015
Die lewe van ’n soldaat in die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie (VOC) is nie ’n piekniek nie. Jy onderneem lang seereise in haglike toestande. Dis gevaarlik. Jy vaar om die Kaap van Storms om by die eilande uit te kom wat eeue later as Indonesië bekend sal staan. Jy doen diens in onherbergsame plekke waar tropiese siektes jou lewe kan eis. En dan is dit boonop bedompig en minstens 10 grade warmer as Holland op sy ergste.
In Amsterdam werk jy gewoonlik net as soldaat of matroos vir die VOC as jy geen ander keuse het nie. Miskien as die familiebesigheid in Nederland nie iets is waaraan jy jou lewe wil wy nie.
Dit is wat die jong Benjamin Wiese in 1712 doen. Hy leen geld by sy vader, ook Benjamin, en sluit aan by kaptein Jan van der Merkt van die Arion, ’n seilskip wat ’n vrag van 630 ton kan dra, en met ’n bemanning van 158. Hy maak dit tot in die Kaap de Goede Hoop, waar hy vyf weke vertoef en dan na Batavia vaar.
’n Jaar later het hy genoeg gehad. Wiese vind sy pad terug na die Kaap, tree uit diens as soldaat en bly aan as ’n vryburger. Sy tydsberekening was goed én sleg.
Goed, want in 1714 verdwyn die Arion op pad Japan toe in die Suid-Chinese See. Sleg, want daar is ’n pokke-epidemie in die Kaap. Siekte trek Wiese ook plat, hoewel dit nie duidelik is of dit pokke of ’n ander kwaal is nie, en hy is so bekommerd dat hy in Mei 1713 ’n testament laat opstel. Hy het geen kind of kraai nie.
Hy herstel egter en trou vroeg in 1714 met Hester Mostert, ’n jong weduwee. Saam het hulle drie seuns. In die geboortejaar van hul jongste, Pieter, verlaat Benjamin die Kaap omdat hy sukkel om werk te kry. Hy wil ook na sy oorlede vader se boedel gaan omsien.
Hester is ’n paar jaar later agter hom aan en los haar seuns in die sorg van die Weeskamer.
Of sy en Benjamin dit ooit weer teruggemaak het tot in die Kaap, is moeilik om vas te stel, maar hulle het mekaar in Amsterdam gevind. Daar het hulle in 1728 die geboorte van ’n dogter geregistreer.
Pieter Wiese, die enigste van die drie broers met opgetekende afstammelinge, is self ook ’n tyd lank ’n matroos vir die VOC. Nadat hy met Margaretha Swart op Stellenbosch trou, besluit hy boerdery bied dalk ’n beter lewe. In 1743 kry hy goedkeuring om sy skape by Vaderlandscherietkloof op Piquetbergen te laat wei. Hiervoor moet hy binne ’n maand 24 riksdaalder aan die Kompanjie betaal. Daarna moet dit jaarliks betaal word. In 1748 kry hy ook toestemming om skape op ’n lappie grond aan die Hollerivier te laat wei.
Pieter is effe van ’n kansvatter want teen 1754 is hy al vier jaar agterstallig met sy jaarlikse betalings aan die VOC.
So byna of dit is die einde van die Wiese-naam, want Pieter en Margaretha verwek vier dogters in ’n ry voor die koms van Petrus Benjamin rondom 1751.
Terwyl die Industriële Rewolusie in Brittanje aan die gang is met fabrieke wat opspring en goedere vervaardig, is die ekonomie aan die Kaap hoofsaaklik op boerdery gerig. Daar word min aan die suidpunt van Afrika gemaak, behalwe kinders.
Petrus Benjamin trou nog voordat hy 19 is met Isabella Loubser en saam het hulle 10 spruite. Die jongste is Tobias, gebore in 1791. Hy ervaar as kind die laaste doodsnikke van die Kaap wat Hollands is. Brittanje annekseer die nedersetting in 1795 tydens die Franse Revolusionêre Oorloë om te keer dat Frankryk beheer oor so ’n strategiese handelspos kry. Teen hierdie tyd woon daar meer as 60 000 mense in die kolonie, onder wie