Зиннурның Мәскәүгә киткән җирендә үлү хәбәре килү бөтен авылны тетрәтте. Әле кайчан гына татарчага өйрәнәм, авылда торам, хатынны да мөселман ясыйм, ким дигәндә колхоз рәисе булам дип, Габәширгә кайткан егетнең суга төшеп югалуы белән бер иде бу. Бөтенләй көтелмәгән фаҗига.
Зиннур авылга ерак Үзбәкстан җиреннән, аның башкаласы Ташкенттан күченде. Илгә җиңел телдән генә Үзгәртеп кору еллары дип аталган заманнар килгәч, килмешәк татарга монда көн бетәр дип уйлады да, әле башкалар туган якларына агыла башлаганчы ук, чемоданнарга сыйганны алып, сыймаганны калдырып, балаларын, хатынын җитәкләп китте дә барды. Башта яшәгән урыны, аның ел әйләнә җылысы, җиләк-җимешкә бай базарлары, калдырып киткән туганнары, бергә эшләгән дус-ишләре сагындырган иде, соңрак ияләште. Алдан китүнең бер уңай ягы да булды. Шушы якларда туып үсүләренә карамастан, кайберәүләр гражданлык ала алмый тилмергәндә, ул яңа паспортлы булган һәм Рәсәйнең үз кешесенә әверелеп үк киткән иде.
Күпмедер ияләшсә дә, кырыс көзле-кышлы Нократ буйларының әле бу яктан, әле каршысыннан искән җилләре-салкыннарына да, шәһәр-авылларының күңеленә ят гадәтләренә дә, тормыш ритмына да җиңел генә күнә алмады ул. Колхозлар аны көтеп тормаган, таралган, авылда эш юк иде. Колхоз беткәч, рәиснең дә кирәге калмаган булып чыкты.
Яшьлекләрен читтә уздырганнан соң туган якларына сыенганнарга түгел, гомер бакый монда көн иткәннәргә дә авылда эш юк иде. Ипи пешерү комбинаты ябылган, шәл бәйләүчеләр фабрикасы таркалган, теш кабинетының креслоларын районга алып киткәннәр, бала таптыру йортының ишегендә бозау башы кадәр абзар йозагы…
Әллә кайдан, күрше Тәрәй авылыннан ук күренеп торган, якынлашкан саен диварларындагы сурәтләре ныграк ачыла барган балалар бакчасы да, бүлмәләрендә шат тавышлар тынганлыктан, моңаеп, саргаеп утырадыр кебек.
Авылга таба атлаган саен, күңелне моңсулык ныграк баса. Зиннурның бала чагында таңнан ук гөрләп торган трактор паркында ник бер адәм заты күренсен?! Колхоз идарәсенең агач йорты кыйшайган, авыл Советы бүлмәсенең тәрәзәләрендә генә гөлләр балкый, челтәр эленеп тора. Ашханәнең каралган тышлык такталары инде коела ук башлаган.
Шул идарә, ашханә һәм башка каралтыларны үз эченә алган трактор паркы капкасының өстенә кадаклап куелган тактадан укып кына, бу территориянең кайчандыр «Үрләр» колхозына кергәнлеген белеп була. Җирле рәссамның жәлләми сылаган кызыл буяулары уңып беткән зәңгәр җирлектә аңлашылырлык булып күренә әле.
Парк эче тулы – ватык техника. Шунда ук кемдер бозау арканлаган. Ишегалдын тутырып казлар йөри. Парк каршындагы күтәртмәдә дә электәге кебек техника рәтләүче күренми, кыйшайган бензин колонкалары янында да кычкырып сәлам биреп кала торган Рауза апасы юк инде.
Аның каравы зират матур… Чистартылган, каралган һәм бик нык киңәйгән. Юл өстеннән генә барганда, анда кем ятуын белү кыен. Габәширдә биек һәйкәлләр куймыйлар, картлар мәрмәр ташларга рәсем беркетелгәнне дә яратмый. Җәсәде шул зират туфрагында яткан әби-бабаңа сәлам биреп узыйм дисәң дә, инде каберләре күренми – еракта, эчтә калган, зур үскән агачлар арасында.
Бу зиратта Зиннурның яшьтәшләре, балачакта бергә уйнап йөргән иптәшләре дә җитәрлек: кайсы суга баткан, кайсы авариягә эләккән, кайсын яман чир алып киткән. Еллар дәвамында ашлама белән агуланган кырларны сугарган шифалы яңгырлар шул ашламаларны алар эчкән суларга, алар коенган елгаларга агызган… Авылда чирләмәгән кешесе дә юк аның дип аптыраша туганнары. Колхоз беткәнгә дә әллә кайчан, элекке кебек көне-төне авыр эштә дә йөрмибез, яшьләр инде күбрәк компьютер каршында утыра, ә барыбер чирли, моңа кадәр ишетмәгән-күрмәгән хасталыклар әле бер кешене, әле икенчесен алып китә…
Инде монда нишләмәкче буласың, ичмасам, төзелеш бригадалары да, колхозы да, аңа хезмәт иткән техникасы да юк, «шәһәр кешесе бит син» диючеләргә Зиннур «кул-аягыбыз исән-сау булса, эшне үзебез дә табарбыз әле» ди иде, тик табуы бик җиңел түгел икән шул.
Башта җимерелгән колхоз абзарларын сатып алырга да, шуларны төзәтеп, маллар үрчетергә уйлады. Район җитәкчелеге ризалык бирмәде – без Габәшир территориясен «Замин» га бирергә торабыз, ул кайда теләсә, шунда төзер. Эшлисең бик килә икән, шуңа ялланырсың, диделәр. Җир алырга маташып карады, анысына да каршы төшүчеләр табылды. Якындагы һәм яхшы туфраклы җирләр элекке колхоз җитәкчеләре, аларның туганнары арасында үзара бүленешеп беткән булып чыкты. Алай дисәң, ерактагыларын да бирергә ашыкмадылар, син бит бу авылныкы түгел, паең юк, диделәр. Әзәлдән бирле дигәндәй, шушы авылда көн иткән әби-бабалары, ахыр чиктә ул кайтып, нигезен торгызган Маһисара апасының җирләрендә аның хакы бардыр дип уйлаучы да табылмады. Тора-бара кешеләр үзләре дә җирләрсез калды, барысын да әлеге дә баягы «Замин» тартып алып бетерде һәм тиз арада ашсызландырып, чүпләндереп тә ташлады.
Кайчандыр Ашыт районын җитәкләгән, алга да чыгарган, ә хәзер «Замин» ның хуҗасы булып алган Зариф Синһаҗев турында әле баштарак, бәлки, җирләрне карар, юлларны төзекләндерер, мәктәпкә файдасы тияр, дип уйлаганнар иде. Аның авыр техникасы йөри торгач, булган юллар да ватылып бетте. «Сөтчеләр» фермаларны да торгызырга ашыкмады, булган-калган каралтыларны да сүтеп, ташын-кирпечен, тәрәзәсен башка якларга, ерактагы авылларга