Боходир Хошимович Каримов

Электроника асослари. Ўқув қўлланма


Скачать книгу

энергияси бир бирлик энергияга тенг булиб, у электрон – Вольт (эВ) деб аталади. Юқоридаги ифода (1.4) дан

      e ва m ларни ўрнига қўйиб

      дан электороннинг тезлигини топиш мумкин.

      Шундай қилиб тезлатувчи майдонда электроннинг харакати потенциаллар фарқига боғлик экан. Электроннинг бошлангич энергиясини элеткрон – Вольтда қуйидагича

      ёзиш мумкин. Потенцаиллар айирмаси U=1 Вольтда, тезлиги v=6*10м/с ва U=100 Вольт бўлганда эса v=6*106 м/с бўлади.

      Электроннинг электродлар орасида масофа d=3*10—3 м ва кучланиши 100 Вольт бўлганда учиш вақти 10—8 с ни ташкил қилади.

      Электр майдони бир жинсли бўлмагани учун электроннинг харакати мураккаб бўлиб амалда бу вақт t=10—8 – 10—10 C га тенг.

      Электорни секинлаштирувчи майдондаги харакати

      Айтайлик электороннинг v0 бошлангич тезлиги F кучга тескари йўналишда бўлсин (1.2-расм). F куч электоронни v0 тезлигига тескари йўналишда бўлгани учун унинг харакати текис секинланувчан бўлади. Бундай майдонга секинлаштирувчи майдон дейилади. Ишни электрон бажаргани учун секинлаштирувчи майдонда электроннинг энергияси камаяди. Шундай килиб, секинлаштирувчи майдонда электрон ўз энергиясини майдонга беради.

      Бошлангич энергияси еU0 бўлган электрон потенциал айирмаси U0 бўлган секинлаштирувчи майдонда харакатланганда энергияси еU0 га камаяди. Агар eU0> eU бўлса, электрон электродлар орасида харакатланиб кичик потенциал билан электродга урилади. Агар eU0 <eU бўлса электрон тўлиқ энергиясини йўқотади. Унинг тезлиги 0 бўлиб, тескари томонга тезланувчан харакат қилади.

      1.2-расм. Электроннинг секинлаштирувчи майдондаги харакати

      Электроннинг бир жинсли кўндаланг майдондаги харакати

      Агар электрон v0 бошланғич тезлик билан майдон куч чизиқларига нисбатан тўғри бурчак остида харакатланса, майдон электронга F куч билан юқори потенциал йўналиш бўйича тахсир этади (1.3-расм).

      1,3-расм. Электронни бир жинсли кўндаланг электр майдондаги харакати.

      1.3-расм Электронни бир жинсли кўндаланг электр майдондаги харакати.

      F куч бўлмаганда электрон тўғри чизиқли текис v0 тезлик билан харакат қилар эди. F куч таъсирида электрон v0 тезликка перпендикуляр бўлган йўналишда харакат қилсин. Бунда электроннинг траекторияси парабола кўринишида бўлиб, мусбат потенциал томон оғади. Электрон майдондан чиққандан сўнг хам инерция бўйича тўғри чизиқ бўйлаб текис харакат қилади.

      Шундай қилиб, электрон ва майдон орасида ўзаро энергетик муносабат мавжуд.

      1.2. ЭЛЕКТРОНЛАРНИ БИР ЖИНСЛИ БЎЛМАГАН ЭЛЕКТР МАЙДОНИДАГИ ХАРАКАТИ

      Бир жинсли бўлмаган майдонда электронлар харакати мураккаб қонуниятлар билан боғланган холда ўзгаради.

      Цилиндирсимон электродлар орасидаги радиал йўналишларда бир жинсли бўлмаган электр майдонни олайлик (1.4-расм).

      Агар электрон ички электроддан куч чизиқлари бўйлаб харакатланса, у радиус бўйича тўғри чизиқли текис тезланувчан харакат қилади.