сосын кете берсең болады. Сосын, міне, мынаны реформалайық, сосын болады», – деуші еді. Солай он жыл өтті.
Агенттікте бір жыл істеген соң маған Үкіметтен бір адам келді. Өз мәселесін айта отырып, сөз арасында: «Сізді Парламентке депутат болып ауысайын деп жатыр дейді ғой», – дегенді қыстыра кетті.
Мен таң қалдым.
– Қайда? Жоқ, мен ешқайда ауыспаймын. Парламентке мүлде бармаймын. Мұндай жаңалықты кімнен естідіңіз?
– Ел айтып жүр…
Яғни, бір жыл өткен соң біреу менен құтылғысы келген. Статистикалық есептің бәрін электронды форматқа көшіру, ведомстволық статистиканы біріктіру, салық есебін қоса есептеу реформалары біреуге жақпаған.
Қазір ғой, 2009-жылдың наурызы, Агенттік он жылда бір өтетін үлкен іс-шараны – Халық санағы мен тұрғын үй қорын есептеуді – 27-ақпан мен 6-наурыз аралығында өткізіп жатқанына мәре-сәре еді. Өңірлерде санақ бланктерін заманауи сканерлермен өңдеу басталған. Дәл сол бланктер – жеті түсті, әдемі, қалың қағазға, үш тілде – қазақ, орыс, ағылшын тілдерінде басылған, реттік нөмірі мен қорғалатын штрих коды бар бланктер Агенттіктің тұтас басшыларының түрмеге түсуіне себепші болады деп кім ойлаған?
Халық санағы
Адамдар дүниеге келеді, оқиды, жұмыс істейді, отбасын құрады, тұратын жерін өзгертеді. Баспананы жалдайды, сатып алады. Зейнетке шығады, белгілі бір жаста қайтыс болады. Әр елдің статистикалық қызметтері осындай және басқа да көрсеткіштерді әлеуметтік-экономикалық даму үшін есептеп отырады.
Миграция – экономикалық және мәжбүрлі – дәл көші-қон кезінде есептелмеуі мүмкін, білім мен әлеуметтік жағдайдың да өзгеруі қалыпты.
БҰҰ әр он жыл сайын халық санағы мен тұрғынүй қорын есептеу бойынша жаңа раунд бастайды. Кейбір дамыған елдер санақ көрсеткіштерін электронды есептеуге көшкен. Бұл мәліметтер ай сайын түрлі тіркеу орындарынан енгізіліп отырады. Сондықтан Дания, Финляндия, Австрия және басқа да бірқатар елдерде халық санағы деген ұғым атымен жоқ. Дегенмен басқа елдерде санақ жүргізушілер әр үйге бас сұғып, әрбір тұрғын мен қонақтың санақ құжаттарын толтырып шығады.
БҰҰ Статистикалық комитеті халық санағы бойынша әдістемені жасап, соны барлық елге ұсынады. Әр ел өзінің сауалдарын анықтап, санақ бланктерін даярлайды. Мәліметтерді жинау бойынша ұйымдастыру мен ақпараттандыру жұмысын жүргізеді. Сосын оларды өңдеп, БҰҰ мен басқа да қолданушыларға қорытынды цифрларды ұсынады.
Әдетте санаққа дайындық екі жыл бұрын басталады. Оған арнайы институттар қатысады. Біздің жағдайда Статистика агенттігінің Алматыдан Астанаға көшуіне байланысты санақты жарым-жартылай жасақталған Халық санағы департаменті әзірледі. 2008-жылы оңтүстіктегі бір қалада пилоттық санақ жүргізіп көрдік. Мен ол кезде Агенттіктің модернизациясымен басым қатып жүрген. Сондықтан пилоттық санақ сол өңірдің тәжірибесіне сүйеніп өткізілді.
Санаққа бір жыл қалғанда Санақ департаменті директорының, Санақ