getdi.
Nastasya dalandarın dalınca çıxdı.
Raskolnikov şinelini tələsik geyinib çıxdı. Pilləkəndə yadına düşdü ki, şeylərin hamısı divar kağızının altında qaldı. Düşündü ki, məni idarəyə çağırıb sonra gəlib evi axtaracaqlar. Ancaq geri dönmədi. Əlini yelləyib yoluna davam etdi.
Polis idarəsinə çatanda düşündü: “İçəri girib diz çökəcəyəm, açıb hamısını deyəcəyəm”.
…Nəhayət, məhəllə polis nəzarətçisinin köməkçisi olan poruçik gəldi. O, çəp-çəp, bir az da nifrətlə Raskolnikova baxdı.
– Nə istəyirsən? – deyə zabit çığırdı.
Raskolnikov birtəhər:
– Çağırış vərəqəsi üzrə…
Kargüzar qabağındakı kağızlardan ayrılaraq:
– Tələbədən pul tələb olunur, ona görə çağırılıb.
Polis Raskolnikovun qabağına bir dəftər atdı:
– Oxuyun. Sizdən şikayət gəlib. Pul vermirsiniz! Aleksandr Qriqoryeviç, göstərin ona.
Raskolnikov oxuduğundan heç nə başa düşmədi. Kargüzardan soruşdu:
– Bu nədir?
– Sizdən verdiyiniz iltizamnamə üzrə yüz on beş manat pul tələb olunur. Doqquz ay əvvəl dul qadın Zarnitsinaya verdiyiniz iltizamnamə indi saray müşaviri Çebarova çatmışdır.
– Axı o, yaşadığım mənzilin sahibəsidir.
– Nə olsun?
O, ayaq üstə durub əlindəki kağızı gah oxuyur, gah da qulaq asır, cavab verirdi.
Poruçik içəri yenicə daxil olan məhəllə nəzarətçisi Nikodim Fomiçə üzünü tutdu:
– Əşi, belə şey olar?!
– Nə olub, İlya Petroviç? – deyə kargüzar poruçikə müraciət etdi.
– Daha nə olacaq?! Budur, bax, bu cənab tələbə, yəni sabiq tələbə borcunu ödəmir, otaqdan çıxmır, həmişə ondan şikayət gəlir. Hələ bir bunun üst-başına, geyiminə baxın.
– Dostum, kasıblıq ayıb deyil, – deyə Nikodim Fomiç dedi.
Birdən Raskolnikov Nikodim Fomiçə sarı dönərək dedi:
– Kapitan, lütfən, mənim vəziyyətimi nəzərə alın. Kasıb, xəstə tələbəyəm, kasıblıq məni cana gətirib. Ancaq daha oxumuram, çünki dolana bilmirəm. “N” quberniyasında anam, bacım var. Mənə pul göndərəcəklər, borcumu verəcəm.
– Bu axı bizim işimiz deyi, – kargüzar dedi.
Raskolnikov üzünü yenə Nikodim Fomiçə tutdu:
– Sizinlə tamamilə razıyam. Ancaq icazə verin bir məsələni izah edim. Şəhərə gələndən bəri onun mənzilində yaşayıram. Vəd etmişdim ki, qızını alacağam. Mənzil sahibəsi mənə çoxlu borc pul verirdi.
İlya Petroviç kobud şəkildə dedi:
– Bunun bizə dəxli yoxdur.
– Sizinlə razıyam, lakin bir il əvvəl qız yatalaqdan öldü. Ev sahibəsi mənə dedi ki, sizə arxayınam, ancaq yüz on beş manatlıq iltizamnaməni mənə verin, hesablamışam, borcunuz bu qədərdir. Bunu verən kimi sizə yenə istədiyiniz qədər borc pul verəcəyəm. Ta siz özünüz bu pulu verənə qədər iltizamnamədən istifadə etməyəcəyəm. Ancaq indi bu vəziyyətimdə iltizamnamə üzrə məndən pul tələb edir.
İlya Petroviç dedi:
– Cənab, bu danışdıqlarınızın bizə nə dəxli var axı?
– Siz lap insafsızlıq edirsiniz, – Nikodim Fomiç mızıldandı.
Kargüzar Raskolnikova dedi:
– Yazın da.
– Nə yazım?
– Mən sizə deyərəm.
Kargüzar Raskolnikova öz dilindən verəcəyi iltizamnaməni diktə etdi, o da yazdı. İltizamnamədə deyilirdi ki, borcumu indi verə bilmirəm, filan vaxt verəcəyəm, şəhərdən çıxıb getməyəcək, əmlakımı satmayacağam.
Birdən Raskolnikov düşündü ki, Nikodim Fomiçə yaxınlaşsın, dünən olanları ona danışsın. Bu vaxt Nikodim Fomiçlə İlya Petroviçin söhbətini eşitdi:
– İkisini də buraxmaq lazımdır. Əgər cinayəti onlar törədiblərsə, niyə dalandarı çağırırdılar, özlərini ələ vermək üçün? Bir də ki tələbə Pestryakovu darvazanın qabağında iki dalandar və meşşan arvad görüb. Kox da ki yuxarı qalxmazdan öncə yarım saat aşağıda gümüş əşyalar düzəldən ustanın yanında oturub.
– Özləri deyir qapını döydük, qapı bağlı idi, ancaq dalandarla gələndə qapı açıq olub axı.
– Əgər Kox səfehlik edib aşağı düşməsəydi, qatili tuta bilərdilər. Belə çıxır ki, qatil içəridə olub, onlar aşağı düşəndən sonra aradan çıxıb.
Raskolnikov şlyapasını götürüb qapıya sarı getmək istədi. Lakin qapıya çatmadı. Ayılanda özünü stulda oturmuş halda adamların arasında gördü. Nikodim Fomiç soruşdu:
– Siz xəstəsiniz?
– Yazı yazanda əli əsirdi, qələmi güclə tutmuşdu, – kargüzar dedi.
– Çoxdan xəstəsiniz? – İlya Petroviç soruşdu.
– Dünəndən…
– Dünən həyətdən çıxmışdınız?
– Bəli.
– Xəstə-xəstə? Saat neçədə?
– Axşam səkkizə işləyəndə.
– Hara getmişdiniz?
– Küçəyə.
Nikodim Fomiç dedi:
– Ayaq üstə güclə durub, sən də…
Hamı birdən susdu. İlya Petroviç:
– Yaxşı, daha sizi saxlamırıq, – dedi.
…Raskolnikov küçədə lap ayıldı. “İndi gəlib evi axtaracaqlar, şübhələnirlər!” Əvvəlki qorxu yenə başdan-ayağa onu bürüdü.
II
“Bəlkə, evi axtarıblar?! Birdən gedib görsəm, evdədirlər, onda?!”
Bu da onun otağı. Heç kim yoxdur. Əşyaları necə qoyubsa, elə də qalıb. Şeyləri paltosunun və şalvarının ciblərinə doldurdu. Pul kisəsini də içindəkilərlə birlikdə götürdü. Cəmisi səkkiz şey idi: iki xırdaca qutu, dörd kiçik meşin qutu, bir qızıl saat zənciri, qəzetə bükülmüş başqa bir şey, xırdaca qutulardakı, deyəsən, sırğa idi.
Əvvəl şeyləri çaya atmağı düşündü. “V” küçəsi ilə Nevaya sarı getdi. Lakin başqa təsadüf üz verdi. “V” küçəsindən meydana çıxanda birdən sol tərəfdə bir həyət darvazası gördü. Bura hər iki tərəfdən hasarlanmış adamsız bir yer idi. Hasarın üstündən emalatxananın bir hissəsi görünürdü. Yəqin, bura ya karet emalatxanası, ya dülgərxana, ya da bunabənzər bir yer idi. Darvazadan başlayaraq hər yerdə çoxlu daş kömür tozu qaralırdı.