İş isə çox uzun çəkdi. Təxminən on beş dəqiqə əlləşdikdən sonra ana bildirdi ki, yaxşısı budur, qoy sandıq elə öz əvvəlki yerində dursun, çünki bir yandan o çox ağırdır və ata gəlib çıxmayınca ikilikdə bu işin öhdəsindən gələ bilməzlər. Həm də sandıq otağın ortasında qalsa, Qreqorun yolu kəsilmiş olacaq. Digər tərəfdən hələ bilmək olmazdı ki, mebelin çıxarılması Qreqora xoş gələcəkdi, ya yox. Ananın fikrincə, xoş gəlməyəcəkdi, çünki əgər bu quru divarlar özünün ürəyini sıxırsa, necə ola bilərdi ki, Qreqoru dilxor etməsin? Axı hər necə olsa, Qreqor bu mebelə alışıb… Mebelsiz boş otaqda isə özünü büsbütün atılmış və unudulmuş sana bilərdi.
Ana xeyli astadan, az qala pıçıltıyla danışırdı, sanki heç vəchlə istəmirdi ki, yerini bilmədiyi Qreqor onun səsini eşitsin. Oğlunun söz anlamadığına isə ananın heç bir şübhəsi yox idi. Axırda fikrini bu cür tamamladı:
– Bəyəm biz mebeli yığışdırmaqla vəziyyətin yaxşılaşacağına olan ümidimizi itirdiyimizi, onu qəddarcasına öz ixtiyarına buraxdığımızı, ondan əlimizi üzdüyümüzü göstərmirikmi? Mən biləni, çalışmaq lazımdır ki, otaq elə olduğu kimi qalsın, Qreqor öz əvvəlki halına qayıdarkən içəridə heç bir dəyişiklik görməsin, olub-keçəni də tez unutsun.
Bu sözləri eşidən Qreqor düşündü ki, görünür, yeknəsəq həyat tərzi keçirdiyi ailə daxilində adamlarla bilavasitə ünsiyyəti olmadığından bu iki ayda ağlı xeyli dumanlanıb, çünki içində qəfil peyda olan boş otağa qapılıb qalma ehtiyacının nə səbəbdən əmələ gəlməsinə başqa izah tapa bilmirdi. Yəni o, doğrudanmı, dədə-babadan qalma mebellərlə bəzədilmiş öz isti və rahat otağını mağaraya döndərmək istəyirdi? Boş otaqda heç bir əngəl olmadan dörd bir yana sürünmək imkanı qazansa da, axı bunun müqabilində o öz insani keçmişini büsbütün unutmalı olacaqdı…
Əslində, elə indi də bu vəziyyətə yaxın idi, yalnız anasının çoxdan eşitmədiyi səsi sanki onu azacıq tərpədib oyatmışdı. Yox, otaqdan heç nəyi çıxartmaq lazım deyil, hər şey öz yerində qalmalıdır; onun hazırkı vəziyyəti üçün zəruri olan mebelin xoş təsirinə də ehtiyac vardı, lap əgər oyan-buyana mənasızcasına sürünməsinə mane olurdusa da, yenə bu mebel onun zərərinə yox, xeyrinə idi.
Lakin çox heyif ki, Qreqora aid məsələlər müzakirə edilərkən bir mütəxəssis kimi valideynlərinin ziddinə getməyə alışmış bacısı – bu da əsassız deyildi – ayrı fikirdə idi və indi də anasının məsləhətini əldə bəhanə edib onsuz keçinilməsi mümkün olmayan divandan başqa yerdə qalan bütün mebelin çıxarılmasında israr etdi. Əlbəttə, bu tələb bacısının təkcə uşaq inadından, yaxud onun son vaxtlar belə qəfildən və çətinliklər bahasına əldə etdiyi özünəinamdan doğmamışdı. Yox, qız, həqiqətən, görürdü ki, hərəkət üçün Qreqora daha çox yer lazımdır, mebeldən isə Qreqor onsuz da istifadə etmirdi. Lakin bəlkə də, bacısında yaşıdı olan qızlara xas bir xəyal çılğınlığı yaranmışdı, elə bir xəyal ki meydana çıxmağa, özünü göstərməyə həmişə bir fürsət gəzir və indi də Qreqora bu vaxtacan olduğundan daha artıq xidmət göstərmək üçün gerçək durumu daha qorxunc, daha vahiməli etməyə qızı, sadəcə, sövq edirdi. Çətin ki təkcə Qreqordan və quru divarlardan ibarət olacaq mənzilin kandarından içəri adlamağa Qretadan başqa bir kimsə cəsarət edəydi.
Elə bu səbəbdən bacısı anasının sözünü qəribçiliyə saldı, bu otağa girəndən nəsə tərəddüd və həyəcan keçirən ana da tezliklə ağzını yummalı oldu və sandığı çölə dartan qızına imkanı daxilində kömək etməyə girişdi. Bəd ayaqda Qreqor sandıqsız, bəlkə də, keçinə bilərdi, amma yazı masası hökmən qalmalıydı. Odur ki anası ilə bacısı ləhləyə-ləhləyə sürüdükləri sandıqla birgə otağı tərk edən kimi o çox ehmallıca və bu işə mümkün qədər nəzakətlə müdaxilə etmək niyyəti ilə başını divanın altından çıxartdı. Di gəl ki, tərslikdən otağa birinci anası qayıtdı. Qonşu otaqda tək qalan Qreta hər iki əliylə sandıqdan bərk-bərk yapışıb ha əlləşsə də, onu yerindən tərpədə bilmirdi. Anası isə Qreqorun görkəminə alışmamışdı, onu görəndə hətta diksinib xəstələnə bilərdi. Bunu dərk edən Qreqor təlaş içində divanın o biri başında gizləndi və bu vaxt ön tərəfdən sallanan mələfə yüngülcə tərpəndi. Amma anasının diqqətini cəlb etmək üçün elə bu da tam yetərliydi. Qadın ayaq saxladı, bir az gözləyib sonra Qretanın yanına qayıtdı.
Qreqor özünü zorla inandırmağa çalışırdı ki, bəs məxsusi bir hadisə-filan baş vermir, sadəcə, otaqda hansısa mebelin yerini dəyişirlər, di gəl, pıçapıçla danışan qadınların var-gəli, döşəmə uzunu sürünən əşyaların cırıltısı – bütün bunlar hər şeyə hakim kəsilən, hər şeyi caynağına keçirən sonsuz mərəkə kimi görünürdü və o da başını sinəsinə, ayaqlarını gövdəsinə qısıb, gövdəsini də döşəməyə bərk-bərk sıxmış halda öz aləmində etiraf etməyə məcbur oldu ki, bu həngaməyə çox dözə bilməz. Onlar onun otağını boşaldır, Qreqora doğma olan bütün şeyləri əlindən alırdılar; alətlərini yığdığı, o cümlədən içində naxışkəsən mişarını saxladığı sandığı çoxdan aparmışdılar, indi də artıq parketdə iz salmış yazı masasını eşiyə dartırdılar. Bu masanın arxasında o həm ticarət məktəbində, həm realni məktəbdə, hətta hələ vaxtilə xalq məktəbində oxuyarkən dərslərini hazırlamışdı; – yox, qadınların nəcib niyyətləri üzərində baş sındırmaq vaxtı deyildi və Qreqor az qala onların mövcudluqlarını da unutmuşdu, çünki bərk yorulduqlarından qadınlar indi artıq tamamilə səssiz-səmirsiz işləyirdilər, heç cınqırları da çıxmırdı, yalnız ağırlaşmış ayaqlarının səsi eşidilirdi.
Odur ki Qreqor sıçrayıb divanın altından çıxdı. Bu vaxt qadınlar qonşu otaqda idilər; yazı masasına söykənib nəfəslərini dərirdilər. İçəridəki əşyalardan ilk növbədə hansını qorumaq lazım olduğunu heç özü də dürüst bilmədiyindən gah o, gah da bu tərəfə sürünə-sürünə istiqamətini düz dörd dəfə dəyişdi, çılpaq divarda indi diqqəti daha tez cəlb edən xəz şlyapalı, xəz yaxalıqlı qadın portretini görüb tez-tələsik ora dırmaşdı, üzərinə sarıldığı şüşədən qarnına xoş sərinlik dəydi. Ən azından güman edirdi ki, gövdəsiylə üstünü örtdüyü və tamamilə görünməz etdiyi portreti heç kəs onun əlindən almaz. Başını qonaq otağının qapısına tərəf çevirdi ki, geri qayıdarkən qadınları görə bilsin. Anası ilə bacısının dincəlməsi çox çəkmədi, tez qayıtdılar. Qreta bir əliylə anasını qucaqlayıb onu az qala qolu üstündə gətirirdi.
– İndi nəyi aparaq? – deyə qız künc-bucağa göz gəzdirdi və elə bu vaxt nəzərləri divardan asılan Qreqorun baxışlarıyla toqquşdu. Görünür, anasının yaxında olması səbəbindən soyuqqanlı davranan Qreta onun geri qanrılmasına mane olmaq üçün tez irəli əyildi və uçuna-uçuna elə ağlına gələn ilk cümləni dedi:
– Bəlkə, bir dəqiqəliyə qonaq otağına qayıdaq?
Qretanın niyyəti Qreqora aydın idi – qız anasını təhlükəsiz bir yerə aparmaq, sonra da Qreqoru divardan qovub düşürtmək istəyirdi. Neynək, qoy sınaqdan keçirtsin! Qreqor onsuz da çıxıb şəklin üstündə oturmuşdu və onu əldən verən deyildi. Portreti verməkdənsə, cumub Qretanın sifətindən yapışardı.
Ancaq