Attila. Erik Deşodt

müqaviləsi bağlandı. Üz-üzə dayanan iki ordunun gözü qarşısında qucaqlaşdılar. Hunlar yaxşıca ənam alıb Dunayın digər sahilinə – öz torpaqlarına qayıtdılar. Aetsi isə sanki heç nə olmamış kimi Ravennaya döndü. Di gəl, Qalla Platsidiyanın ürəyi yenə də sakit olmadı: bu ağıllı və cəsarətli adamdan yaxasını biryolluq qurtarmaq üçün onu Qalliyanın hakimi təyin etdi.

      Qallanı qınamalı deyildi: yuxarıda baş verənlərdən sonra Aetsinin də Attila kimi hökmdarlıq niyyəti ilə yaşadığı, əslində, şübhə doğurmurdu. İndi uşaqlıq dostlarının hər ikisi ali hakimiyyətə – imperator olmağa can atırdı.

      İmperiyanı yaratmaq yolunda son addımlar

      Attila artıq başlıca arzusunu – Hun imperiyası qurmaq xəyalını gerçəkləşdirməyin vaxtı çatdığı qənaətində idi. O bunun üçün ikiqat həvəslə çalışmağa başlamışdı.

      Attilanın ilk işi Dunayla Qafqaz arasında rabitəni gücləndirmək, bununla da Asiya ilə Avropa arasında güclü körpü qurmaq oldu. O bu istiqamətdə ticarəti inkişaf etdirmək üçün əlindən gələni edirdi. Həştərxandan Budapeştə qədər bir-birinin ardınca bazarlar açılmağa başlamışdı. Bu bazarları ayrıca hərbi bölüklər qoruyurdu. Hunların nəzarət etdiyi torpaqlardan şərqə – Bakıya, qərbə – Vyanaya qədər ticarət karvanları işləyirdi.

      Bu yerdə maraqlı sual ortaya çıxır: təbiətcə basqınlara, talançılığa meyilli olan köçərilər hara, ticarət hara?

      Məsələ burasındadır ki, haqqında danışdığımız dövrdə hunların xeyli hissəsi oturaq həyata keçmiş, əkinçilərə, sənətkarlara və tacirlərə çevrilmişdilər. Onların həyat tərzi coğrafi prinsiplərə görə müəyyənləşirdi: oturaq həyatı seçənlər Qafqazda məskunlaşır, köçərilər isə Dunay çayı boyunca yaşamağa davam edirdilər. Sonuncular öz qədim, ənənəvi həyat tərzlərinə sadiq idilər. Heç nə onların yel qanadlı atlarını cilovlaya bilməmişdi. Bir yerdə qərar tuta bilmir, üstü keçə ilə örtülü arabaları buradan ora, oradan bura dayanmadan hərəkətdə idi. Məşğul olduqları yeganə peşə dəmirçilik idi. Bu da, əsasən, hərbi məqsədlər, məsələn, silah hazırlamaq üçün lazım idi. Belə dəmirçi emalatxanaları indiki Avstriya ərazisində – Lints şəhəri yaxınlığında yerləşirdi.

      Volqa və Don hunları isə Qərbə xəz-dəri, gil qablar, qaxac ət göndərirdilər.

      Qayıdaq Attilaya… 424-cü ildə onun Kerkadan ikinci oğlu oldu. Adını «dəniz» mənasına gələn Denqizix qoydular.

      Gələcək hökmdar öz məqsədinə çatmaq üçün dayanmadan çalışır, diplomatik və hərbi təcrübəsini artırırdı. Qurmaq istədiyi imperiyanın coğrafiyası o qədər geniş idi ki, buna qısa vaxtda, üstəlik, tam hazırlıqsız nail ola bilməyəcəyini başa düşürdü. Ona görə də tələsməməyə davam edirdi.

      Bu minvalla daha 7 il keçdi. 431-ci ildə daha bir əmisi – Aybars vəfat etdi. Bundan sonra Ruas hunların yeganə başçısı oldu. Çünki Aybarsın varisi yox idi.

      Attilanın nüfuzu ilbəil artır, təsir imkanları genişlənirdi. O artıq özünü vəliəhd kimi aparır, müstəqil qərarlar qəbul etməyə başlayırdı; məsələn, Aybarsın təyin etdiyi məsul şəxsləri yığıb hamısının vəzifələrini dəqiqləşdirdi. Çünki mərhum əmisinin zamanında onların səlahiyyətləri köhnə qaydalarla, olduqca qeyri-dəqiq müəyyənləşdirilmişdi. Attila hunların nəzarət etdiyi ərazilərdəki bütün qarovul məntəqələrini gəzir, ümumi müdafiəni gücləndirir, yeni vəzifə sahiblərini təyin edirdi. Ən əsası isə Qafqazla Dunay arasındakı rabitəni möhkəmləndirdi. Attila Qafqaza sahib olmağı çox istəyirdi, hətta Ruasın sarayından bura inzibati işləri həyata keçirmək üçün adamlar gətirtmişdi. Eyni zamanda bəyan etmişdi ki, Qafqaz və qafqazlılar gələcəkdə ortaya çıxacaq imperiyanın ayrılmaz tərkib hissəsi sayılacaq, vahid hakimiyyət altında qərbi hunlar kimi eyni hüquqlara sahib olacaqlar.

      Bəli, Attila öz imperiyasını yaratmağa o vaxtadək tarixdə tayı-bərabəri olmayan şəkildə başlamışdı. Nə həmin zamanadək, nə də ondan sonra heç bir imperiya dinc yolla, sülh şəraitində meydana çıxmayıb. Attila isə xəyalındakı imperiyanı məhz bu üsulla, diplomatik bacarıqları sayəsində yaratmaqda idi.

      Hunların gözlənilməz şəkildə vahid hakimiyyət altında birləşməyə başlaması çox keçmədi ki, onların qonşularında narahatlığa səbəb oldu. Attilanın get-gedə çəkinmədən «imperiya» adlandırdığı məmləkətin sərhədləri dəqiqləşdikcə bu narahatlıq da artır, bəziləri onu elə beşikdəcə boğmağın yollarını götür-qoy edirdilər.