məhv etmək lazımdır, – deyə Robespyer etiraz etdi.
– Robespyer, o, sərhədlərimizin yaxınlığındadır.
– Yox, Danton, o, Vandeyadadır.
– Sakit olun! – Marat dilləndi. – Düşmən hər yerdədir.
Robespyer onu süzüb sakitcə sözünə davam etdi:
– İngilis qoşunları Fransaya çıxmağa hazırlaşır. Onların planı belədir: Fransada kəndli qiyamı qızışanda sahilə çıxacaqlar. Xəritəyə baxın, ingilislərin imkanı çoxdur; onlar istədikləri yerə qoşun çıxara bilərlər. İki həftədən sonra üç yüz min nəfərlik quldurlar ordusu yığışacaq və bütün Bretan Fransa kralının əlində olacaq. Özgə yerdən gələn düşməni iki həftədə qovmaq olar. Monarxiyadan qurtulmaq üçün bizə on səkkiz əsr lazım gəlib. Siz indi təhlükənin harda olduğunu görürsünüzmü?
– Mən heç nə anlamıram! – Danton bağırdı. – Fəlakət şərqdən gələrkən onu qərbdən gözləyirik! Bəli, razıyam, İngiltərə bizi okean tərəfdən hədələyir. Lakin İspaniya – Pireneydən, İtaliya – Alplardan, Almaniya – Reyndən üstümüzə gəlir. Uzaqda isə hələ rus ayısı da var. Robespyer, təhlükə bizi üzük qaşı kimi dövrəyə alıb.
– Mənim bir təklifim var, – Marat dedi. – Razılığa gəlib son dəfə cəhd eləyək. Bizdə nə çatmır? Birlik. Bizim qurtuluşumuz bundadır. Lakin tələsmək lazımdır.
13
Araya sükut çökdü. Elə bu vaxt eşidilən səs onları boylanmağa məcbur etdi.
– Bəli, birlik lazımdır, vətəndaşlar! Xalq birləşməyi tələb edir.
Mübahisə zamanı onlar arxa qapıdan kiminsə girdiyini hiss etməmişdilər.
Marat dedi:
– Ah, bu sənsənmi, vətəndaş Simurden, salam.
– Cənablar, vəziyyəti vətəndaş Simurdenə anladın, – Danton dedi. – O, vaxtında gəlib. Mən burada dağlıların13, Robespyer – İctimai qurtuluş komitəsinin14, Marat – kommunanın, Simurden isə yepiskopluğun nümayəndəsidir. O bizi barışdırar.
Simurden ciddi tərzdə:
– Razıyam, – dedi. – Nə olub?
– Biz Vandeya haqqında danışırdıq, – Robespyer dedi.
– Vandeyada nələr olur? – Simurden soruşdu.
Robespyer cavab verdi:
– Vandeya özünə rəhbər tapıb. Bu özünü Bretan knyazı adlandıran markiz de Lantenakdır.
– Mən onu tanıyıram, – Simurden dedi. – Onun mülkündə bir vaxtlar keşiş olmuşam.
– O çox qorxulu adamdır, – Robespyer dedi. – O, kəndləri yandırır, yaralıları, əsirləri öldürür, qadınları güllələyir.
– Qadınları da?
– Bəli. Onun əmri ilə üç uşaq anası olan bir qadın da güllələnib. Uşaqların taleyi məlum deyil. Heç şübhəsiz, o, əsl sərkərdədir, hərb işini yaxşı bilir. İndi bu adam Vandeyadadır.
– Onu qanundankənar elan etmək, başına qiymət qoymaq, onu tutan adama çoxlu pul vəd etmək lazımdır. Özü də əsginasla deyil, qızılla.
– Edilib.
– Onu gilyotinə göndərmək lazımdır.
– Göndəriləcək.
– Kim göndərəcək?
– Siz.
– Mən?
– Bəli. İctimai qurtuluş komitəsi sizi geniş səlahiyyətlə Vandeyada öz nümayəndəsi təyin edir.
– Razıyam, – Simurden dedi. – Mən bu vəzifəni qəbul edirəm. De Lantenak amansızdır, mən də amansız olacağam. Mən respublikanı ondan xilas edəcəyəm. Mən kimin yanında nümayəndə təyin olunuram?
– De Lantenakın əleyhinə göndərilmiş cəza dəstəsinin komandirinin yanında, – Robespyer cavab verdi. – Ancaq sizi xəbərdar etməliyəm ki, o, zadəgandır. Siz gənc bir oğlanla işləməli olacaqsınız və ondan iki dəfə böyük olduğunuz üçün onu asanlıqla öz təsiriniz altına sala bilərsiniz. Ona yol göstərmək, eyni zamanda onunla hesablaşmaq lazımdır. Anlaşıldığına görə, o, istedadlı zabitdir, ancaq bir nöqsanı var ki, ürəyiyumşaqdır. O, döyüşdə möhkəm, döyüşdən sonra isə güzəştə gedəndir. O, rahibləri himayəsi altına alır, zadəganların arvadlarını və qızlarını xilas edir, əsirlərə və keşişlərə azadlıq verir.
– Bu, böyük səhvdir, – Simurden pıçıldadı.
Marat ona tərəf döndü.
– Vətəndaş Simurden, siz monarxistlərin generalını sərbəst buraxan respublikaçı sərkərdəyə qarşı necə hərəkət edərdiniz?
– Mən onu güllələmək əmrini verər, yaxud gilyotinə göndərərdim.
Marat sözünə davam etdi:
– Belə olan surətdə mən Robespyerin fikrinə şərik oluram. İctimai qurtuluş komitəsi vətəndaş Simurdeni fövqəladə səlahiyyətlə sahil ordusu cəza dəstəsinin komandirinə göz qoymaq üçün komissar sifəti ilə göndərir.
Danton:
– Vətəndaş Simurden, taleyi sizə tapşırılan gənc komandirin soyadı Qovendir.
Simurdenin rəngi ağardı:
– Qoven!
Onun sifətinin qəfildən ağarması Maratın gözündən qaçmadı.
– Vikont Qoven! – Simurden fikirli-fikirli təkrar etdi.
Araya sükut çökdü.
– Vətəndaş Simurden, göstərilən şərtlərlə komandir Qovenin yanında komissar təyin olunmağınızı qəbul edirsinizmi? – Marat soruşdu.
Rəngi getdikcə daha çox ağaran Simurden:
– Edirəm, – deyə cavab verdi.
– Daha gecikmək olmaz, – Robespyer dedi. – Sizə külli-ixtiyar verilir. Siz Qoveni general da edə bilərsiniz, edam kürsüsünə də göndərə bilərsiniz. Təyin olunmağınız haqqında əmri sabah saat 3-də alacaqsınız. Nə vaxt yola düşürsünüz?
– Sabah saat 4-də, – Simurden cavab verdi.
14
Tovuz quşu küçəsində Danton və Robespyerlə görüşünün ikinci günü Marat Konventə yollandı.
Hər dəfə Marat Konventə girəndə salonda pıçıldaşmağa başlayırdılar. Marat özünü elə göstərirdi ki, guya heç nə eşitmir.
O, asta addımlarla Monto və Şaboya tərəf getdi. Başları qızğın müzakirəyə qarışdığından onlar Maratı görmürdülər. Şabo deyirdi:
– Simurden adlı bir keşiş sahil ordusunun cəza dəstəsinə komandanlıq edən vikont Qovenin yanına təyin edilib və böyük səlahiyyət alıb. İndi əsas məsələ odur ki, zadəgana hiylə işlətməyə, keşişə isə xain çıxmağa imkan verməyək.
– Bundan