Əlisa Nicat

Xatirələr


Скачать книгу

strong>

      KEÇMİŞLƏ KÖÇƏNLƏR

      “Xatirə Ədəbiyyatı” silsiləsindən 55-ci kitab

      1

      Ön söz

      DAHİNİN HƏYATI

      Axşamın alatoranlığı, soyuq, sərt şimal küləyi bu naməlum qocanı Masazır körpüsünün altında, dar bir küncə sığınmağa məcbur etsə də, qıvraq görünürdü. 77 yaşında olsa da, başını dik tutub şax qaməti ilə ətrafa boylanır, gözləri ilə hansı tərəfdən gələ biləcəyimi arayırdı.

      Uzaqdan onu görür, özüm də bilmədən yavaş yeriyir, adamın sifətini qarsan soyuq, sazaqalı qış

      havasında körpünün solğun işıqları altında dayanan bu məchul insanın taleyini göz önünə

      gətirir, 20 illik dostluğumuz dövründə tanış keşməkeşli həyatını bir daha xəyalımda canlandırırdım.

      Bu bir neçə dəqiqədə bütün həyatı sürətlə gözlərimin qarşısında vərəqləndi və məni az qala soyuq tər basdı, papağımı əlimə alıb kürkümün yaxasını açdım, əlimin biri ilə yaxınlıqdakı ağacdan tutub özümü topladım. Xeyli müddət zəif, qırmızımtıl körpü işığının altında duran bu çəlimsiz, arıq cüssəli insana baxdım. Onun nə düşündüyünü, bu dəfə hansı deyilməmiş

      mövzunu düşündüyünü təsəvvür etməyə, daxilinə nüfuz edib bir anlıq o olmağa, dünyanı onun kimi görməyə cəhd edirdim. Lakin bu mümkün idimi, onun düşündüklərini başqaları düşünə bilərdimi, onun həyatını özgələri onun kimi yaşaya bilərdimi?!

      Bu mübhəm, qarmaqarışıq sualların təsiri altında başımı bulayıb ona yaxınlaşdım. Altı aydan sonra, nəhayət, vaxt tapıb görüşə bildik. Bir qədər söhbət edib fikirlərimizi bölüşdük körpü altında. Narahat bir yerdə, ayaqüstü bölüşdüyümüz fikirlər bizdən, ətrafdakı maşınlardan, o tərəf-bu tərəfə qaçışan insanlardan çox-çox uzaqdı. İnsanın yaranışından, ilk dəfə ayağa qalxıb əllərini tanımasından, ibtidai ailənin necə yaranmasından başladıq. Səmaya üz tutub kainatın ənginliklərinə gedib çıxdıq. Ulduzlardan danışdıq, qalaktikalara baş vurduq.

      Yenə qayıdıb bir anlıq uzaqlaşdığımız bədbəxt insan nəslinin üzərində dayandıq və burada söhbətimiz qurtardı…

      Bu qoca müdrik külliyyatının son üç cildini mənə bağışladı. Yenə ayrıldıq. O getdi. Dayanıb arxasınca bir də baxdım və bu dəfə kövrəldim. Gözlərimdən axan yaşın səbəbini özüm də

      anlamağa çalışırdım. Gecələr yatmayıb yazan, gündüzlər çoxunu piyada, qalanını isə avtobusla uzun yol qət edib yazdıqlarının bir hissəsini cüzi qonorar müqabilində qəzetdə çap etdirən, ən aşağı dövlət təqaüdü, bir neçə günə çatacaq qonorarla bu adam ailəsi ilə necə yaşayır?! Bu məşəqqətə necə dözür, bu iradə, səbir, dözüm haradandır?! Bu necə insandır?! Axı istəsəydi, bu məşəqqətdən çoxdan xilas olar, çoxları kimi varlanıb firavan həyat sürərdi. Ancaq o, məsləyinə, əqidəsinə qarşı getməkdən imtina etdi, hamının can atdığı rahat, gözəl həyatdan boyun qaçırdı.

      Bu insan ömrü boyu döyüşüb-çarpışıb. Bu qədər döyüşkənlik, cəngavərlik ruhu, tükənməz enerji ona haradan verilir, üstəlik, ilahi fikirlər, balaca beynindən tökülən bu qədər təxəyyül, düşüncə məhsulları bu kiçik bədəndə harada yerləşir?! Görəsən, bu insanın bilmədiyi, haqqında məlumatı olmadığı bir həyat, kainat sirri varmı?! Bu qədər yaddaş, güclü bilik hansı mənbədən qaynaqlanır?! Bitib-tükənməyən bu sualların ağırlığına tab gətirmək məni üzürdü.

      Uzun illərdir, geydiyi nimdaş kürkdə özünü soyuqdan qoruya-qoruya Masazırın dar, əyri-üyrü, palçıqlı küçəsi ilə şəraitsiz komasına tələsir, heç şübhəsiz, öz zamanını gözləməyə gedirdi.

      84 illik ömründə onu başa düşə bilənlərin və başa düşmək istəyənlərin sayı barmaqla sayılacaq qədərdi. Görəsən, qibtə edilməyən, bəlkə də, ən qibtə olunası, son dərəcə maraq kəsb edən heyrətamiz ömrü tam başa düşülməsinə kifayət edə biləcəkdimi?! Yəqin ki, yox. Tarix çoxdan sübut edib ki, belə adamları öz dövründə anlamırlar və sanki bilərəkdən anlamaq da istəmirlər. Hərgah hamı oturub onun axirətini gözləyir ki, öləndən sonra bu ağlasığmaz, əzablı 2

      həyat dövründə bu insanın nə demək istədiyini başa düşsünlər. Sonra da ona heykəllər, büstlər ucaltsınlar, adına küçələr verib arası ilə yerisinlər, əsərlərini bestseller kimi dalbadal nəşr edib milyonlar qazansınlar, kitablarını dərsliklərə salıb körpə uşaqlara nümunə göstərsinlər və yeni nəsilləri məhz bu cür olmaq istiqamətində, belə dahiyanə əsərlər yaratmaq yolunda tərbiyələndirsinlər, acı ömrünü kitablara salıb bu qüssəli həyatını oxuyub kədərlənsinlər.

      Dahinin həyatı başqa cür olmur, ey dili-qafil. Bu yolu sən seçməmisən ki, şikayətlənəsən.

      Dahilik sənin taleyin, ona boyun əymək nəsibindir.

      Binnət QƏRİBLİ

      filosof, publisist

      3

      Uzun zamandır, demək olar ki, 20 yaşımdan gündəlik yazıram. Bəzən ara versəm də, bütün həyat yolum o qalın dəftərlərdə əks olunub qalır. Qocalığın sahilinə yaxınlaşdıqca hiss edirəm ki, həyatımda çox şey – çox yaşantılar, çox xatirələr və hadisələr gündəliklərdə öz əksini tapmayıb. Görüşdüyüm və həyatımda müəyyən rol oynayan insanlarla münasibətlər –

      oxuculardan nə gizlədim – gənclik dövrlərimdə sevdiyim, vurulduğum qızlar elə bil unudulub.

      Ən əsası isə yalnız indi olub-keçən saysız hadisələrə, uğur və uğursuzluqlara qiymət verə bilir, hansının nədən yarandığı, nə ilə nəticələndiyi indi mənə aydın olur.

      Ona görə də son illər memuar yazmaq zərurəti hiss etdim və gecələr qalxıb beş-altı yaşlarımdan bizim günlərəcən keçmişimi ardıcıl, sistemli şəkildə əks etdirməyə çalışdım.

      * * *

      Zaman hər altmış-yetmiş ildən bir bütün canlı sakinlərini, hətta cansız evləri, binaları və ya yarımcanlı hesab edilən ağacları belə, özü ilə yığıb aparır. Gedər-gəlməzə, yoxluğa… Bütün bu altmış ildə yaşayanlar elə gedir ki, sanki heç vaxt olmayıblar.

      Yəni zaman sanki deyir, “mənimlə gəlmisiz, mənimlə də getməlisiz”.

      Amma nəinki insanlar və başqa canlılar, qeyd etdiyim kimi, hətta ağaclar, evlər belə, təkrarsızdır. Hər birinin öz taleyi, öz görüntüsü var. Hətta deyərdim ki, bütöv məhəllələr belə

      yox olub öz evləri və ağacları, hasarları ilə bərabər köçüb gediblər.

      İnsanlar isə dünyaya gəlməkdə davam edir. Amma bunlar artıq başqalarıdır.

      Münasibətlərsə əvvəlki kimi, bəlkə də bir qədər qəliz şəkildə davam edir.

      Bütün yaxşılıqlar məqsədli, pisliklər isə təbiidir. Yəni birincilər düşünülüb edilir, ikincilər isə insanların təbiətindən gəlir. Beləliklə, gəlib elə bir yaşa dolduq ki, artıq bütün gecə

      düşüncələrimiz, xüsusilə yuxularımız keçmişimizlə bağlı olur. Bu keçmiş, bu bitib-tükənməz xatirələr, Nitsşe demişkən, bütün gecə bizi əzir, hətta haylı-küylü gündüzlərdə belə, rahatlıq vermir.

      Əslində, hər şey məhəlləmizdən başlayır. Elə mənim şüurlu həyatım da. Bu məhəllə, bu qonşular kimlərdi? Bu barədə bir az sonra.

      Ailədə dörd qardaş, iki bacıydıq. Ancaq kiçik qardaşımız Məhərrəm doğulana qədər (1941) öz evimiz, həyətimiz olmayıb. Uzun illər Lənkəranın Böyük Bazarının müəyyən məhəllələrində, orda-burda kirayədə yaşamışıq. Axırıncı kirayə qaldığımız ev, daha doğrusu, otaq sonra özümüzün olacaq evimizdən bir az aralı, Ağabəyim nənənin evində idi. Bu dördotaqlı, uzun eyvanlı, hündür evdi. İki otaqda Ağabəyim nənə oğlu İmanqulu və qızı Nəcibə ilə yaşayırdı. Həyətdə gözəl Mələs və talışların Şəlem adlandırdıqları dadlı armud ağacları