Orxan Qaravəli

Tanıdığım Nazim Hikmət


Скачать книгу

tanıtdım:

      “Salam, Nazim bəy! Mən Orxan Karavəli, Türkiyədən qəzetçiyəm.”

      Böyük sevinc dalğası üzünə yayıldı, uzun barmaqlı əllərini çiynimə basdı. Bir an bir söz belə söyləmədən mənə sarılıb yanaqlarımdan öpmək istəyirmiş kimi hərəkət etdi. Düşünürəm ki, belə bir qucaqlamağa hazır olmadığı üçün bir az durdu, amma uzatdığım əlimi dostca tutaraq nəfəs-nəfəsə:

      “Mərhəba!.. Minlərcə mərhəba!” dedi. “Xoş gəldiniz. Zatən gələcəyinizi bilirdik. Səbirsizliklə gözləyirdik…”

      Bir az əvvəl ətrafını saran qələbəlik indi çox əski dostların görüşünə bənzəyən səhnəni seyr edirdi.

      9 avqust 1960-cı il. Moskvanın “Lenin təpəsi” üzərindəki Lomonosov Universitetinin böyük toplantı salonu. Türkiyədən professor Fahir İz (1911-2004) başda olmaqla elm adamlarından ibarət nümayəndə heyətinin də qatıldığı 15-ci Şərqşünaslar Konqresi SSRİ Nazirlər Sovetinin Baş nazirinin müavini Anastas Mikoyan açmışdır. Ev sahiblərinin “xoş gəldin”indən sonra fasilə verildi və rusların da bizim kimi çay dediyi çayımızı içirik.

      Usta əlindən çıxdığı bəsbəlli olan dördüymə pencəkdə, şık qəhvərəngi kostyumda olan və bütün diqqətləri özünə çəkən Nazim, qaçacağam kimi əlimi hələ də əlinin içində saxlayıb bir ovuc yurd torpağını tutar kimi:

      “Sizlər burada ha?.. Bizim üçün çox xoşdur. Aman, lütfən daim bir yerdə olaq. Sizləri heç yalnız buraxmayacam. Bir proqram tərtib edib sizi Moskvada gəzdirim.”

      Sonra birdən durur:

      “Bu uşaq həyəcanını xoş qarşılayın. Doqquz ildir ilk dəfə bir yurddaşımla görüşüb söhbət edirəm buralarda.”

      Gülərək yanımıza gələn gənc bir nəfərlə məni tanış edir:

      “Budur, mənim qürbəttəki ən yaxın dostum və qoruyucu mələyim. Çağdaş türk ədəbiyyatı üzrə dosent Əkbər Babayev. Azərilərin və hamımızın qüruru.”

      Nazimin:

      “Durun sizə yemək üçün nəsə gətirim, çayınızı da təzələyim” deyərək yanımızdan ayrılmaq istəyən Babayev: “Ona belə istəklə yanaşdığınız üçün sağ olun” deyir.

      “Başqa necə yaxınlaşa bilirdim ki?”

      “Elə deməyin. Çıxışı ayaq üstə alqışlananda yerlərindən belə qalxmayan türk elm adamlarını, uzatdığı əli havada buraxanları, gördükdə arxalarını çevirənləri də tanıdıq buralarda. Bu üzdən gəlmək istəmədi bu toplantıya, yenidən incidilmək, aşağılanmaq qorxusuyla. Zatən bu aralar da istədiyimiz kimi olmaz. İnanın zorla gətirdim bu toplantıya. Amma kin saxlamaz o. Göstərdiyiniz yaxınlıqla əski qanqaraçılıqları unutduğu və dünyaya gəlmiş kimi olduğu üzündən oxunur.”

      Nazim əlində çaylar gələrkən məsləkdaşım Ömər Sami Coşar da (1919-1984) bizə qoşulur və birilərini narahat edəcək “Moskva dördlüyü” belə yaranır.

      “Vətən xaini” Nazim, yanına yaxınlaşmaq mümkün olmayan bir adam, türk heyətində bəzi ünlü adamların bizi uzaqdan pis-pis süzdüklərini heyrət və üzüntü içində izləyirəm. Bunlar konqres gününün sonunda Ukrayna otelinin dəhlizlərində toplaşıb vaxt öldürərkən bizim Nazim və Babayevlə birlikdə hər axşamı bir yerdə keçirməmizdən elə rahatsız olmuşdular ki, “işi” Moskvadakı səfirliyimizə qədər aparmışdılar. Bir “vətən xaini” ilə gec saatlara qədər əcəba nə edirdik? Yoxsa onun araçılığıyla “Yavuz”un planlarınımı satırdıq ruslara? 27 may 1960-cı illərdə Dəniz Donanması admiralı və sonrasında cumhurbaşkanı Fahri Korutürk , elçilikdəki bir bir qəbul zamanında universitet müəllimlərinə:

      “Bu qəzetçilərdən şübhəyə düşməyi ağlınıza kimin saldığını bilmirəm. Davranışınızı da qəbul etmirəm. Onlar türk qəzetçiləridilər. Türk qəzetçisi yurdunun və əhalisinin gəlir-çıxarını, kimlərlə nə zaman, harada, necə görüşməyi və danışmağı sizlər qədər biləcək səviyyədədirlər. Mən türk qəzetçisinə güvənirəm və bir mütəxəssis kimi gördüyü işlərlə bağlı onları sorğuya çəkməyi qəti qəbul etmirəm, hansı sifətlə olursa-olsun”, sözləri ilə çox anlamlı və düşündürücü bir dərs verəcəkdi.

      Yurd və yurddaş istəyinin betondan tökülmüş möhtəşəm abidəsi kimiydi Nazim. “Məndə məmləkət istəyi bir zamanlar cənnət halına gəlmişdi. Heç nə edə bilmirdim…” deyir və İstanbulu yadına saldığı üçün hər fürsətdə Praqya gedərdi. Dünyada olub-bitənlərlə, əlbəttə ilgilənirdi, amma əsil işi “ozanlıq, yazarlıq və barış həvariliyi idi. Müxtəlif ölkələrdə sülhlə bağlı toplantılarda təbii olaraq “Türkiyə diləkçəsi” gözüylə görülüb-göstərilənlərdən məmnunluq duyur və ölkəsini ən yaxşı şəkildə təmsil etməyə çalışırdı.

      “Bizim kimi kəndli bir millətdir” dediyi ruslardan on ildə on min məktub almışdı və Türkiyə ilə türklər haqqında məlumat istənilir, ən yaxşı duyğularını bildirirdilər. Bunları anladarkən bir də gələcəkdən xəbər verənlik də etmişdi: “Görəcəksiniz, – deyirdi, çox uzaq olmayan bir gələcəkdə Rusiyadan Türkiyəyə hər il milyonlarca turist gedəcək və dənizimizin, günəşimizin, yeməklərimizin ləzzətini duyacaqlar. Çünki bizləri və ölkəmizi sevməyən, maraq göstərməyən bir tək Sovet vətəndaşı ilə rastlaşmadım.”

      “Birdən rastlaşsan”

      “Beləsini danışdırmaram elə!..”

      1960-cı ilin avqust ayında doqquz il qonağı olduğu ruslar onu vətəndaşlığa qəbul etmədikləri üçün, ana babası Mustafa Cəlaləddin Paşanın lehistanlı olduğunu nəzərə alaraq Polşa rəhbərliyi onu öz vətəndaşlığına almışdılar. Sovetlər birliyində bəlkə də xoşbəxtlik içində yaşadığı söylənməzdi, amma maddi sıxıntısı da yox idi. Türkiyədə yasaq olan əsərləri qırx dilə çevrilmişdi və yaxşı gəliri ilə rahat bir güzəran sürməsi, istədiyi zaman başqa ölkəyə getməsi, istədiyi qədər burada qala bilməsi mümkün idi. Amma yenə də ağlı ölkəsində idi və yeni “durum deyə” qəbul etdiyi 27 may 1960-cı il çevrilişi ilə əlaqəli “dəyişiklik” imkan verərsə, “bir dəqiqə belə durmadan” Türkiyəyə gedəcəkdi.

      Yaxşı, bəs qayğıları?

      Düzdür, ideoloji görüşlərində hər-hansı bir dəyişiklik olmamışdı, amma öz ölkəsində onun sözləri ilə desək “türk dilinin sıradan bir şairi” olaraq deyil, kimlər üçünsə vətən xaini olaraq görülüb tanıdılmasından çox sarsılır. Bu yanlış, haqsız, insafsız qiymətləndirmənin bir gün mütləq silinib gedəcəyinə, yurtdaşlarının onu həqiqi adıyla sevib oxuyacaqlarına inanırdı. Bu mövzuda elə narahat idi ki, bir gün mənə “Bax, canım, demişdi, Türkiyəyə dönüşündə məndən və danışdıqlarımızdan heç söhbət açmasan da olar, amma yanlış bir şey yazım demə. Vallah o biri tərəfdə əllərim yaxanda olar!..”

      Bir başqa qayğısı da “Qurtuluş savaşı dastanı” dediyi əsəri ilə bağlıydı. Moskvada belə demişdi mənə: “İstiqlal savaşımızı anlatdığım bu dastan həyatımın əsəridir. Əslində 66 000 sətirdən ibarət olacaqdı. Həbsxanada olarkən yazmağa başlamış, sonra davamını qələmə almışdım. 66 000 sətirdən 46 000-sı hələ