Олжас Сулейменов

Az-Ya


Скачать книгу

quşları müqayisə etsək, müəllifin mənsub olduğu mühitin adamlarına ən çox tanış olanı qızılquş idi. Bol və dəqiq təbiət təsvirlərindən hiss olu-nur ki, müəllif təbiət aləminə yaxşı bələdmiş. Buna görə inanmaq çətindir ki, xalq arasında yayılmış ənənəvi bir ter-minin yazılışında səhvə yol versin. Müəllif bilməliydi ki, мыт30 – xəstəlikdir. Tükünü tökən, tülənən qızılquş köməksiz olur. O nə göylərdə uça bilir, nə düşmənləriylə vuruşa bilir, yuvasındaca oturur və öz lələkli Tanrısına yalvarır ki, ona tə-cavüz edən olmasın. Tükünü tüləmə dövründə o büsbütün acizləşir. Ovçular vəhşi qızılquşları məhz belə bir vəziyyətdə yuvadaca tuturlar. Qədim Rusda şunqar ovçularını “по-мытчик” adlandırırlar. Qızılquş ömrü boyu bir neçə dəfə tük atır. İki-üç tüləmədən sonra güclü və döyüşkən quş olur.

      İndinin özündə də “üç tüləmə” ifadəsini tez-tez işlədir-lər (“Üç” sayı tüləmənin miqdarını deyil, “döyüşkənlik” an-layışını bildirir). Mətndə “мыт” ifadəsi işlədilib, yəni söhbət tükünü dəyişib qurtarmış quşdan deyil, hələ ki, tüləmə döv-ründə olan qızılquşdan gedir.

      Qrammatik forma kontekstin ədəbi mənası ilə ziddiy-yətə girir. Metaforada bir neçə dəfə tükünü dəyişmiş qızıl-quş iştirak etməlidir.

      Nasixin əlyazmanın üzünü düzgün köçürdüyünə istər-istəməz şübhə oyanır.

      Quşların tükünü tüləməsinə aid ən qədim nümunə XVI əsrə aiddir. Həmin dövrün salnaməsində oxuyuruq: “мытя-еся яко ястреби и поновляются яко орли (qırğılar tükün tüləyir və qartallar tükünü dəyişir”).

      V.P.Adrianova-Peters haqlı olaraq yazır ki, “мытиться” sözünün kilsə öyüd-nəsihəti kimi təbiətşünaslıqdan uzaq bir janrda işlənilməsi bu terminin xalq dilində geniş yayıldığını göstərir, əks halda, müqayisənin özü oxucu kütləsi üçün an-laşılmaz qalardı.

      XVIII əsrdə Rusiyanın ali dairələrində yenidən qızılquş ovuna maraq oyanır (yəqin ki, bu, çar Aleksey Mixayloviçin həmin ova olan həvəsiylə bağlıdır) və “Урйадник сокол-ничего пути” adlı qəzet çıxır. Elə o vaxtlar “Akira haqqında povestlər” əsərinin bir nüsxəsində deyilir: “Üç dəfə tükünü dəyişmiş qızılquş imkan verməz ki, onu yuvadan götürüb aparasan”31.

      Qızılquş ovçularının – “tükünü üç dəfə dəyişmiş qızıl-quş özünü ələ verməz” və qızılquşa baxanların – “üç dəfə tü-künü tüləmiş qızılquş ova hazırdır” kimi müşahidələri, yal-nız XVII əsrdə düstur halını almışdır. Knyaz saraylarında xüsusi qızılquş xidmətlərinin təsis edilməsi – yırtıcı quşların tutulması və öyrədilməsi qədim ənənə idi. Zərb-məsəllər və atalar sözləri artıq X-XI əsrlərdə dilə daxil ola bilərdi.

      Əski rus yazısında yunan ənənəsinə görə, rəqəmlər hərf-lərlə göstərilirdi. Özü də kiril əlifbasında yalnız yunan əlif-basından alınmış hərflər rəqəm mənasında işlənilə bilərdi.

      Belə ki, orijinal Б (буки) hərfi kiril əlifbasında rəqəm ki-mi işlədilmirdi. Həmçinin Ж (живете) və s. hərflər.

      Qlaqolitsada bu prinsipə riayət edilmirdi. Buna görə hər bir hərfin əlifba sırası həm də onun ifadə etdiyi rəqəm idi. Аз-1, буки-2, веди-3, глагол-4, добро-5 və s. Kiril əlifbasın-da: Аз-1, веди-2, глагол-3, добро-4.

      Yalnız yota hərfi hər iki slavyan sistemində yunan yazı-sında olduğu kimi 10 rəqəmini bildirirdi.

      Yəqin ki, “barmaqsayı” qlaqolitsa prinsipi daha rahat ol-duğundan kiril yazılarında da tətbiq edilirdi. Maraqlıdır ki, V.İ.Stelletski öz tərcüməsinin nəşrində “qlaqolik” səhvlərə yol vermişdir. Musin-Puşkin nəşrində rəqəmlər titlo işarəli hərflərlə verilmişdir: “Dənizdən gələn qara bulud D günəşin qabağını tutmaq istəyir”. II Yekaterina üçün nüsxəni hazır-layan nasix rəqəmin şifrini açmışdır – “dörd günəş”. Yeka-terina nüsxəsinə istinad edən V.İ.Stelletski Musin-Puşkin va-riantında düzəliş etmişdir: “г” günəş. Sonra öz tərcüməsində də “dörd günəş” yazmışdır. Qlaqolik “barmaqsayı” üsulu əsasən Kiril əlifbasında isə г-üçdür.

      Конец ознакомительного фрагмента.

      Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

      Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

      Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

/9j/4AAQSkZJRgABAQEALQAtAAD/2wBDAAoHBwgHBgoICAgLCgoLDhgQDg0NDh0VFhEYIx8lJCIfIiEmKzcvJik0KSEiMEExNDk7Pj4+JS5ESUM8SDc9Pjv/wAALCADEAQQBAREA/8QAHwAAAQUBAQEBAQEAAAAAAAAAAAECAwQFBgcICQoL/8QAtRAAAgEDAwIEAwUFBAQAAAF9AQIDAAQRBRIhMUEGE1FhByJxFDKBkaEII0KxwRVS0fAkM2JyggkKFhcYGRolJicoKSo0NTY3ODk6Q0RFRkdISUpTVFVWV1hZWmNkZWZnaGlqc3R1dnd4eXqDhIWGh4iJipKTlJWWl5iZmqKjpKWmp6ipqrKztLW2t7i5usLDxMXGx8jJytLT1NXW19jZ2uHi4+Tl5ufo6erx8vP09fb3+Pn6/9oACAEBAAA/APY5JBGuTUH26P1o+2x+tL9tj9aPtkfrS/a09aT7ZH60fbI/Wj7ZH60fbI/Wj7ZH60fbY/WoJ9YtLdS0sqoB3JrNl8a6RGcC4Vj7VA3jzTAfv8etN/4T/Ss480U0/EHSh/y1B/Gnf8LB0YLlpwpz0NaVr4lsbyESwyqyn0NPl1+1iGWYUweJLQnG4VMut27AEN1qKbxFaQkBmHNNXxJaM4UMMmpn122TGWHNC67bN/FSnWrcfxU19eto1LMw4qF/E1mgyXFKniS0cgBhk0sviO0iIBcc1Na63b3ThEbJNaQORmq97/qjWMc560uTQM5604daATnrS8+tGDRSGoJroRBs5yvoK5bWfHMWmBj5bSMeAF4Fed6r4l1DV5S7yMEY8KOFFZDic8u7hf8AZqE3E0QwjsPZjmrlgWllVGlO9uMdhUV1ei1byoenfJyTVZp3mTezEd8VpeGvFE+jXphmZnt5SOCfu16Td3kNxbxywzAiX7o3dKijdvM61sQsfLTntWVqTt5yDJ6mo7MsbpMk9a07tm3JyaWEt6mpmJ9aqXznyjz96sm5dtypk81asw3mDk/LUd47PdBNx+Wtnw2T/aAUmvQ1+6Kgvf8AVGsgjmlA4oA5p2KSlooNUtSv4rC3DySBSThQTjNcbrfiuII8CNggfNg5LH0yK8+1G4+3ylmzuJwqngVVWWOBdhkPP8IpJLwohZIQQP7wqkZZpG+6qKe1aWnofN3g4VQfqeKuW2jm6BkZCd3TFWJvCuUzGDtNZE+ji3kG9Bgnr6VdimltkEbM2wdGDcCtjStfxIsM77j/AHia7u0ZZIEIbcuOorN1Rf8ASEA7daTT1zer9KvXP3qfFUpFUL8/Mo7ZrMlINwM/w1oWY2xGQ9+apqfMunf/AGq3vDY/05T3r0FfuiobsZjNZZXnpRtpdtBWm4opabIyxRmV2ACg5J6CvLfEviyyXUJ0imNxO42q5GVj9gPX3rj7ppjIJM7y3ZuSahikZpCkgUN2x2oijWMMWcHB5JFRTOko2qHA9x1qCLPm/IdxH0ro9L02WSQOy47BMdfeuz0WwiEZG37vyjHc1tJYwrEU29fauf8AEGjIIDNGASOox1riJFaNXCcf3oz2+lULjiDzI/mU9+hWux8EeJBJ/oE7gkD5CT1re1Ak3fWn6aP9KNW7j71SwCpW4FZd8375Ppms1f3kztWq2IbPmqUCfJn2zW/4cH+lqfeu+X7orI8SX5sLBpQrtjsrAfzrz0+OXDEfZrr/AMCE/wAKcPHf/Tpef9/4/wDCh/H0cYy9tej/ALbx1Nb+MDqMNx9mS8heOEyK8kiMp/AV12mytNptvLIdzvGGJPcmrNGKwPGly1n4dm2PgyjaMH3rxK+kw2Rkk4zxVI3DEYEzLnqKWB2D8fdB+961f8qSaSKNASSAfpWwvhxpogW692q9p/hlVKlYWc569BXVWeiGGJjIMccY6itO1t0iWMJ8vFW3YfeHQVWuIUuAyNjkV534j0qSxu2nQZjHVaw8RShtoGG++pP3ayhLLp995kLfOjZU16PpuqprFtHchvmKAMP7p71uaSM3EjHkCp5/9e3pU8Ip7KaxrttszseQi96rWEZLrnnJzV7UGxCqf3qiVcBQK3fD4xerXeL90Vn6xcWdvalryBZk7qwrk/7c8JA4Oj2uf9wf4U7+3/CK/wDMKsx/2zX/AAqa21nwzd3UFvbaLZymVtu5YkIU4zzxXL38Edv4h1OOGNYkWBwFQYA59K7XR/8AkFW3/XJau4oFcd8RZBHpCq3TlvxBFeM3J3She5pyQKBjy+vcdTRPmONUjXHoB1/Gt7w9t