lüm
1
– Get, Məcik, get… oha, oha! İndi yolun ortasında taqətdən düşmək vaxtı deyil. Hava qaralmamış evə çatsaq, sənə afərin deyəcəm! Sabah naxıra da getməyəcəksən. Yemin də başının üstündə, suyun da! Xanım kimi ye, yat, qızım! Get, Məcik, get, qızım! Hörmətin artdı. Zarafat deyil, Rum öküzü bətninə dana qoydu. Sən artıq ikicanlısan. Allah qoysa, balan atasına oxşayar! Qonşularımız inəklərini Rum kəndinə aparınca, bizim tövləyə gətirərlər. Sənin balan böyüyüb kənddəki inəklərin qarnını dombaldar, mənim də cibimi. Get, Məcik, get, qızım, oha, oha… Rumun dörd öküzü var, amma Rum ağlı, nə deyirsən, de! Heyvanın orasından belə pul çıxarır, kafirlər. Özünə saray kimi ev tikdi. “O qədər pulu hardan tapdı?” – soruşursansa, deyim sənə: – Öküzdən! Öküzdən, vəssalam! Sənsə tütün yarpaqlarının arasında tərlə, yazıq, tərlə! Tarladan, bağdan gələn pulun dadı başqadır, başqa! Yorğun-arğın uzanasan, yuxuna tarlan, bağın, bostanın girə. Amma torpağın yoxdusa, nə görə bilərsən? Öküzün quyruğunu! Ah, axmaq xərclərdi bu, Bəkir, yaraşmaz sənə! Get, Məcik, get, get, qızım, qaranlıq düşməmiş evə çataq… Get, oha, oha!
Rum kəndindəki evlərin qırmızı qalay damları çoxdandır, yolun üstünə amfiteatr kimi qat-qat dağlara doğru yüksələn yaşıl bağların arxasında qalmışdı. Yolun sağ yanında da bir-birindən daş divarlarla ayrılmış bağlar böyük pillələr kimi, düz Qara dənizin parıltılı sularına qədər enirdi.
Səma yüksək və mavi idi. Günəş düz Roman Koşun üstündə dayanıb, parlaq şölələri Gurzufun sakit sularında titrəyir, aşağıdakı kimsəsiz evləri, çılpaq təpələri, dərin dərələri, uçurumları, yaşıl bağları, tütün tarlalarını, bağçaları, çayırları, quru dərələr içində parıldayan incə su sicimlərini parıldadırdı.
Bəkir yolda heyvanı yormamaq üçün inəyin arxasınca ağır addımlarla kəndinə qayıdırdı. Bir-iki saatdan bir yolu hər tərəfdən örtən ağacların altından hələ uzaqdan tozu dumana qatan hansısa maşın görünür, sonra da ötüb keçirdi. Belə anlarda Bəkir inəyini yolun kənarına çəkib, səbirlə maşının uzaqlaşmasını gözləyirdi. Maşından qorxmasın deyə inəyin boynundan tutur, başını oxşayır, qulağına şirin sözlər deyirdi:
– Qorxma, qızım, qorxma! Sabah səni çobanla göndərməyəcəm. Ayşə baxacaq sənə. Qorxma, Məcik, qorxma!
Maşın keçib getdi. Dalınca havaya qalxan toz-torpaq yavaş-yavaş çəkilir, duman kimi yolun kənarında – daş divarlardan sallanan yabanı üzümlərin, əncirlərin yarpaqlarına enirdi.
Tütün vaxtı idi. Kəndlilər Qızıldaşın tütün tarlalarında idilər. Bəkirin gözünə heç kim dəymirdi.
Bəkir Gurzufun üstündə Məmiş çöllərinə çıxdı. Kəndə qədər hələ dörd kilometr qalırdı. Amma döngəni keçəndən sonra artıq özünü kəndində hiss edirdi. Ayı Dağı ilə yayla arasındakı geniş keçiddən sərin bir külək əsməyə başlamışdı. Bəkir yolun kənarına qədər getdi, inəyini daş divarın yanındakı əncir ağacına bağladı, yanındakı daşın üstündə oturdu. Keçiddən gələn xoş sərinliyi içinə doldurmaq istədi, köynəyinin düymələrini açdı, quzu dərisindən hazırlanmış qəhvəyi papağını alnının üstündən geriyə çəkdi. Solda yüksələn dağların arxasında yaylaqlara, Ayı Dağın ətəklərinə, Qara dənizin səssiz sahillərinə nəzər saldı. İçindəki bütün hislərini dilə gətirmək istədi: “Mübarək torpaqlar, mübarək torpaqlar!” – pıçıldadı.
Krımın burası çox gözəl idi. Solda, dağların üstündəki yaylaq at yəhəri kimi təmiz və parlaq idi. Aşağıda, kəndin arxasında tütün sahələrinə qədər enən tünd yaşıl, alçaq şamlıqlar, məxmər yamaclarla örtülü dağların, dərisi soyulmuş heyvan əti rəngində bomboş torpaqları işıqlar altında yanırdı. Daha aşağıda, uçurumları al, bəyaz, sarı, qırmızı rənglərə bürünmüş Gəlin qaya ilə, ondan çox uzaqda, mərmi rəngində yaz-qış heç dəyişməyən Top qaya, bir-birlərinə baxaraq, səssiz-sakit dərdlərini danışırdılar. Top qayanın dərdi Gəlin qayanınkından daha böyük, daha dərin idi. Göyün, kim bilir, harasından qopmuş bir bulud parçası hər axşam gəlib, Top qayaya sarılardı. Əsən küləklər Top qayaya çıxmaz, onun səssizliyini pozmazdılar. Küləklər sadəcə Ayı Dağ ilə yaylaqların arasındakı keçiddən keçər, Qızıldaş bağçalarındakı alma, armud, ərik, şaftalı, xurma ağaclarının, tütün tarlalarındakı kollara soxular, hər yerdən bir dad, bir xoş qoxu alandan sonra gedib Roman Koşun ətəklərində dincələrdilər…
Bəkir bir xeyli oturdu, xoş ətirli küləklə sərinlədi, bir siqaret çəkdi. Çox uzaqlarda, yaşıl tütün tarlaları içində, başları qırmızı, bəyaz, sarı yaylıqlarla bağlı, çalışan qızlara baxdı. Sonra ayağa qalxıb, əncir ağacından inəyinin ipini açdı: “Yolçu yolunda gərək!” – deyib yoluna davam elədi. Yenə Rumun öküzünü xatırladı, Rumun evini gözünün qabağına gətirdi. “İnəyin balası erkək olsa daha yaxşıdı, yoxsa dişi?” – deyə fikrə getdi. Bütün varlığı ilə torpağına bağlı olan Bəkir, Rumun torpaqsız-bağsız, bir neçə öküzlə varlı olmasına təəccüblənirdi. “Rumun öküzü də öküzdü ha!” – deyib, öz inəyinin də balası öküz olsmasını arzuladı. Heyvan hərdən yolun ortasında dayanırdı. Ayna kimi sönük, iri gözləri ilə Bəkirə baxırdı. Bəkir, heyvanın boynunu, başını oxşayırdı: “Gəl, Məcik, aparım səni evə, gəl…” – deyərək inəyini dəhmərləyirdi.
– Öküz balalasan boynuna muncuqlar taxacağam, çobanla da göndərməyəcəm, özüm baxacam. Get, qızım, bizim Əsma arvad da səni görəndə sevinəcək. Get, Məcik, oha, oha… Balan Rumun öküzü kimi öküz olsun. Kəndlilər inəklərini Rum kəndinə aparınca bizim tövləyə gətirsinlər. Balan kənd inəklərinin qarnını dombaldar, mənim də cibimi. Amma Allahın işinə qarışmaq olmaz: öküz deyərsən, inək çıxar, inək deyərsən öküz, bilinməz heç! On beş il əvvəl can atırdım ki, oğlum olsun, sonda nə oldu, qızım oldu. Qəbahət kimdədir? Nə məndə, nə də Əsmada. Allahın istəyi qız imiş, qız oldu. Eh, nə edək! Get, Məcik, get, qızım, oha, oha! Oğlan olsun, qız olsun, əli-ayağı düz olsun! Rum öküzdən varlı oldu diyə, “Allaha mənə də öküz ver” – deyib əmr edə bilmərik ki! Get, Məcik, get, qızım…
Kəndin üstündə ilk tütün sahələrı görünürdü. Sahələrə çıxan iki yanı da daş divarla hörülmüş dərə-təpə yollarda, sağı-solu böyük zənbillər daşıyan uzunqulaqlar, atların arxalarından sahibləri gəlir, bəziləri yellənə-yellənə sahələrə çıxır, bəziləri da sahələrdən yaşıl tütün tarlalara enirdi.
İşlər ən qızğın vaxtda idi. Qədim zamanlarda olduğu kimi, sahələrda, tütün yarpaqlarını ipə keçirən qadınların, qızların, sahələrın qarşısında uzun ağaclara tütünləri bağlayan gənclərin, qocaların mahnıları bu aralar heç eşidilmirdi. Bəkir yolun kənarında əsgər kimi sıralanmış, uzun, səssiz sərv ağaclarının kölgələrini arxada buraxdı, bir az yuxarı çıxdı, əlini gözlərinə günlük etdi, sahələrın qarşısında işləyənlərə, dağların üstünə gəlmiş, istisi yavaş-yavaş azalan Günəşə baxdı.
– Günəş axşamın yolunu tutdu, mənsə bütün günü bu inəyin quyruğuna… Bağlandım, qaldım. Baxaq bizim sahələrdə nə olub bu gün.
Addımlarını tezləşdirdi. İndi tarlasında yatan tütünü fikirləşirdi.
– Allah verdi bu havanı bizə. Bir-iki həftə ərzində tütünü tarladan yığmasan işin fırıqdır. Bəkir, fırıq! Yenə gedib qonşuya yalvaracaqsan. Evdə bir arvad var, bir qız, amma yenə də qonşusuz başa çıxa bilməyəcəksən. Deyirlər ki, qonşu qonşunun tütününə möhtacdır. Tam yerində dedin bu sözü. Bizim Ayşə böyüdü deyə çoban Səid Əlinin oğulları utanırlar gəlməyə… Bu axşam mən yenə də Səid Əliyə bir baş çəkim. Amma niyə utansınlar? Özümüz üçün doğurmadıq ki, verəcəyik birisinə…
Amma bu düşüncələrinə özü də inanmır, evini, həyatını Ayşəsiz düşünə bilmirdi. Bircəcik qızı idi Ayşə, atası üçün on beş deyil, sanki beş yaşında bir qızcığaz idi Ayşə! Bəkir dərindən nəfəs aldı:
– Allah bizə bir dənə verdi… Get, Məcik, get… Çoxun dərdi çox olur, azın dərdi daha çox olur. Get, qızım, get!
Artıq sahələrə, Günəşə, yollardan enən uzunqulaqlara baxmırdı. Qızı Ayşəsinin on beş yaşına çatmasını hələ indi başa düşmüş, qızının boynunu, gözəlliyini gözlərinin