bir sıra əsnəmələr, nəfəslər, qan və soyuq bir çayı xatırlayaraq deyindi:
– Amma iyrəncdi…
Həmişə ölüm düşüncəsi verən xeyli qırıq-qırıq fikirləri də yadına saldı:
– Daima ölüm, – dedi, – içində ölüm söhbəti çoxdu.
– Bu kitab səni yeməkdən kəsəcəksə… – deyən xanımın səsi qabardı.
Amma Muallanın könülsüzcə bir meyvəni ikiyə bölməyə çalışdığı bıçaq qəfildən kəskin səslə boşqaba dəydi. Gurultu Muallanın bu xatirələrə qarşı içindən gələn reaksiyanı ifadə etdiyi üçün anasının sözünü yarıda kəsdi. Meyvənin bir parçası boşqabın lap kənarına düşdü. Böyük çəyirdəyin də ikiyə bölündüyü görünür və bıçağı sıxan əldəki əsəbi qərarsızlığın dərəcəsi hiss edilirdi.
Mualla o hissəni boşqabın kənarından ortaya çəkməyə cəsarət edə bilmədi. Onu masadakıların baxışları ilə ağırlaşdığını güman edirdi. Sakitcə bıçağı əlindən qoyub ayağa durdu.
Hoteldəki adamın nə olduğunu öyrənməyə gedirdi. Kitabı oxumağa davam etdi:
“Bu qanı görən kimi gözlərini yumdu. Əlüzyuyanın kənarını tutan əllərindən çiyninə qədər vücudunun bir parça ağırlığını daşıyan qolları titrəyir və başı qabağa sallanırdı. Yenə və daha güclü “ölürəm” fikri…
Birdən-birə dikəldi, bu səfər iki böyük addımla özünü qapının yanına atdı, titrəyən əlini düymə tərəfə uzatdı və nəhayət, düyməni basdı.
Əlüzyuyanda bir dayanacaq seçərək yatağına qayıtdı. Zəngə xidmətçinin etinasızlığını sarsıdacaq qədər güclü basıb-basmadığını düşünərək ayaq səsləri gözləyən bütün diqqətilə gözlərini qapıya dikdi. Açar dəliyinin üstündəki açarı görəndə çöldən gələcək adama qapını açmaq üçün yataqdan bir də qalxmağa məcbur olacağı qorxusuyla gecəni xatırlamağa çalışdı.
Qapını kilidləmişdi? Heç nə xatırlamırdı. Bir də qapıya getməyə nail olacaqdımı? Ayaq səsi gözləyən qulağı uğultular içində otağın çölündəki bütün səsləri ayırd etmək üçün canlanırdı, amma həmişə kor düyün formasına gələn səslərin qarışıqlığı başını ağrıdacaq qədər çoxalırdı. İsti və tozlu bir günün günorta günəşi altında əriyərək bir-birinə qarışan bu səslər arasında maşın siqnalları və tramvay zəngləri də sərtliyini itirərək marmalad kimi qulaq pərdələrinə yapışırdı. Pəncərədən gələn bu şəhər səslərini belə, təyin edə bilmirdi. Gözlərini qapının dəstəyi ilə açar dəliyinə zilləyib dayanmışdı.
Qəhrəmanın ölüm qorxusu şiddətlə artırdı. Hayqırmaq istədi. Ona səs və can eyni şeymiş kimi gəlir və əgər bağırsa ağzından, bu qışqırıqla bərabər canının da çıxacağından qorxdu. Ən sevdiklərini xatırladı. İndi biri burda olsaydı… Hotel otaqlarında aşinasız və səssiz can verənlərə ağlamağı tövsiyə edən lirik bir misra ağlından keçdi.
İnsanlardakı yalnızlıq qorxusunun bütün həyat boyu şüurlu və əksərən şüursuz olaraq hiss etdikləri ölüm təhdidi qarşısında birləşmək ehtiyacıyla olan əlaqəsini başa düşür, cəmiyyətlə ölüm arasındakı münasibətin sirrinə agah olurdu. Bir anda ölüm ona cəmiyyətin yaradıcısı kimi göründü; milyonlarla insanın üstündə bir qara işıq kimi uzanan ən böyük qorxunun altında hamının bir-birinə yaxınlaşmasındakı ehtiyacın əhəmiyyətini hiss etdi. Vəziyyəti anlayan bəşəri əlaqəylə insan gözünün bir baxış anında yığılan imdad diləməyin gücünü başa düşdü. Həmişə açılmağını gözlədiyi qapının aralığından görməyə can atdığı şey bir an davam edəcək məhz bu baxış idi.
Aşağı mərtəbədə bir gurultu eşidildi. Ora qədər ox kimi yayılan diqqətiylə bu gurultunu tutdu və izləməyə başladı. Ayaq səsinə bənzəyirdi. Ağır-ağır və taxtalar arasında boğulan əks-sədalarla yüksəlirdi. Bir ara dayandı və səs kəsildi. Qapı açılıb örtüldü… Qıcırtılar. Sonra yenə ayaq səsi. Otağın qapısına yaxınlaşırdı.
Yatağın içində dikəldi. Qapı döyülürdü.
– Girin! – dedi.
Amma qapı yenə döyüldü. Səsini eşitdirə bilmədiyini başa düşərək daha qüvvətlə təkrar etdi:
– Girin!
Dəstək çevrildi və qapı açıldı. Hotelə başqa vaxt gələndə ondan hər səhər qəhvə gətirməyini istədiyi, saatı soruşduğu və həmişə hər şeyə qarşı dərin şikayətini böyük bir sükut içində gizləməyə çalışan, fəqət, üzündə bunun qışqırıqları eşidilən xidmətçi – yaşlı qadın kandardan ona yorğun və boş gözlərlə baxdı. Başında bir əmr gözləyən qulaqlarından başqa heç bir yerinin işləmədiyi və gözlərinin görmək istəməyərək baxdığı bəlli idi.
Xəstə ağzını açdı, əllərini uzatdı, havada yellədi və aldığı bir neçə kəsik nəfəsdən alarkən topladığı güclə:
– Tez ol, – deyə bildi. – Həkim!
Ondan böyük hərəkətlər gözləyən xidmətçi yerindən tərpənmədi. Ölümlə onun bu əsrarəngiz hərəkətsizliyi arasında bir əlaqə olduğunu sezən xəstə qollarını havada yellədi, bir də:
– Tez olun, həkim, həkim çağırın! – dedi.
Sonra arxası üstə yatağa düşdü. Qaralan gözləri qarşısında yaranan zülmət tuneli içində qoca xidmətçinin açıq rəngli paltarı parıldayıb söndü. Ayaq səsləri, ağır-ağır uzaqlaqşdı. Xəstə bu səsləri daha da sürətləndirmək üçün xəyalında itələyirdi. Hər addımın pilləkən pilləsindəki boğuq gurultusu qulağında qırıq-qırıq bir əks-səda ilə üzürdü. Sonra təkrar uğultular, əks-sədalar, hansı istiqamətdən gəldiyi bəlli olmayan zəng, insan səsləri, qışqırıqlar, fəryadlar, satıcı bağırtıları…
Başını yastığa qoyandan sonra, sanki bədəninin aşağı hissəsi öz-özünə yuxarı qalxır, başı ağırlaşır və bütün vücudu sürətlə hündürdən boşluğa enirdi: ara-sıra güclü titrəyişdən özünə gəlir və bir barmağıyla qulağının arxasındakı sinirə qeyri-ixtiyari, bütün gücüylə basırdı. Həkim gələnə qədər sağ qala bilsəydi… Ölümcül ürək infarktının bəzən saatlarla davam edə biləcəyini çox yaxşı bilirdi. Amma bilmək olmazdı. Ən pis formada zəhərləndiyini də hiss edirdi. Onda gecənin bir məqamını xatırladı: böyük qapının dəmir barmaqlıqları qarşısında açdığı kağızın içindəkiləri əlinə boşaldarkən qaranlıqda parıltıyla baxan bir cüt göz qəflətən bir boşqab qədər böyüyərək üzünə yaxınlaşır, alçaq və kəskin bir səs iynə kimi içinə bataraq ona, “Ölərsən, ölərsən, öləcəksən!” – deyirdi. Sonra xatirələri qarışdı: çox parlaq, hərçənd, heç aydınlatmayan işıqlar, tərsinə çevrilərək ox kimi torpağa saplanan mağaralar və alov təki yandıran zülmətin ortasından sıçrayan qırmızı gurultular, “Öləcəksən, əmin ol ki, öləcəksən!” deyən səs və böyük dairənin içində parıldayan ağ baxışlar…
Titrəyərək silkindi. Gecəni xatırlamaq istəmirdi. Əlini nəbzinə apardı,