“İdeal” adında roman ya-
zacaqsan”.3
19
Əslində, İsa Hüseynovun yaradıcılığının ikinci mərhələsi “Məhşər” romanının yazılması ilə başlayır.
Bu isə XX əsrin 60-cı illərinin sonuna təsadüf edir.
Düzdür, “Məhşər” romanı ilk dəfə 1978-ci ildə
“Gənclik” nəşriyyatı tərəfindən çap edilsə də, bunun əsası 1971-ci ildə Heydər Əliyev tərəfindən “Nəsimi”
filminin ssenarisinin yazılması sifarişi ilə qoyulmuşdur. İsa Muğanna həmin hadisəni bu cür izah edir:
“1971-ci ildə mənə Mərkəzi Komitədən zəng vurul-du, dedilər: – “Heydər Əliyev səni çağırır.” Sevincək getdim və qəbul otağına girəndə sevincim daha da artdı: Ulu öndər məni gülər üzlə qarşıladı və dərhal mətləbə keçib:
– Nəsimi haqqında ssenarini sənə tapşırıram, –
dedi. Sonra əlavə etdi: – Bilirsən də, bu, dövlət sifari-şidir. Filmin çəkilişinə nə qədər lazımdı, o qədər pul 3 İsa Hüseynov, İlan dərəsi, Bakı: Hədəf nəşrləri, 2013, s 78.
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
buraxılacaq.
Mən bir qədər fikrə getdim, dedim:
Mən Nəsimi haqqında heç nə bilmirəm.
Məlum oldu ki, xalq şairi Rəsul Rza Hələb
şəhərinə bir aylıq məzuniyyətə göndərilib ki, Nəsimi haqqında Suriyada mövcud olan materialların hamısını yığıb gətirsin. Rəsul Rza Hələbdən qayıdanda məni yenə Mərkəzi Komitəyə çağırdılar. Nəsiminin iki “Divan”ı əsasında çap olunmuş böyük şeirlər kitabını və azərbaycancaya tərcümə olunmuş bir aləm material – məqalələr, jurnal məlumatları verdilər və mən Nəsimini öyrənməyə girişib, əvvəlcə roman yazmağa başladım. Bir neçə ay sonra isə ssenarinin ilk epizodlarını filmin rejissoru Həsən Seyid-20
bəyliyə oxudum. Həsən bircə kəlmə: – Yaxşıdı, –
dedi. Bundan sonra mən, demək olar ki, hər gün Həsənin evinə təzə epizodlar aparıb oxuyurdum və Hə-səndən eyni cavabı: – Yaxşıdı, – eşidirdim”.4
“Nəsimi” filmi 1973-cü ildə çəkilmişdir, lakin İsa Muğannanın qeybdən səs eşitməsi və bu təlatümlü hadisələrin başlanğıcı isə 1968-ci ildə baş vermişdi.
Müəllifin həyat yoldaşı Firuzə Muğanna bunu uzun
müddət çap olunmasında problem yaşanan “Türfə”
romanının nəşrə təqdim olunması üçün AMEA-nın müxbir üzvü Nizami Cəfərova yazdığı məktubda daha aydın təsvir edir: “1968-ci ildə alihəzrət Dəmirəlin zamanının başlandığında, Azərbaycan yazıçıları nümayəndəliyinin tərkibində Türkiyəyə getdik.
İstanbulu, İzmiri, Ankaranı, Bursanı və sair yerləri 4 İsa Hüseynov, İdeal, Bakı: Yazıçı, 1986, s 5.
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
gəzdik, Bolu bəyin kəndini, Koroğlunun Çənlibelini gördük. İstanbula qayıdanda məscidləri gəzdik.
Ayasofiya məscidində İsa üzünü göyə tutub dedi:
“Biz çoxlu uşaq saxlamışıq, özümüzə övlad istəməmişik. Mən səni tanımıram. Əgər varsansa, Firuzəyə
bir övlad ver. Oğlan da istəmirəm. Bircə qız. Bircə
qız!” (Ş.S. Tanrı ailəyə yeganə övladı Sevinc Muğannanı 19 ildən sonra bəxş etmişdir). Otelə qayıtdıq.
Yorulmuşdum, divanda uzanıb yatdım. İsa kresloda
oturdu. Bir azdan məni oyadıb dedi: “İndicə, ayıq-sayıq vaxtımda bir altı-yeddi aylıq, gözəl, gombul qız uşağı gördüm. İməkləyib gəlib dizlərimdən yapışdı, qucağıma mindi, burnunu boğazıma söykəyib mışıl-21
mışıl nəfəs aldı. Səni oyatmaq istədim, uşaq yox ol-du. Nəfəsini indi də boğazımda hiss edirəm. Qızımız olacaq”. Mən inana bilmədim. Bakıya qayıtdıq. Bir ildən sonra İsanın o gördüyü qız – Sevincimiz doğuldu. Bundan sonra mənim həyatıma fərəh gəldi. İsanın da işləri yaxşılaşdı. Dalbadal əsərləri çap olundu.
İsa məni Rusiyanın şəhərlərində kurort zonalarında gəzdirdi. Bolqariyada, Qara dəniz sahillərində, Pribaltika ölkələrində, bir neçə Avropa ölkəsində gəzdirdi. Yetmişinci illərdə çox qəribə hadisə baş verdi: İsa birdən-birə kainatla bağlandı, özünün dediyi kimi, EySarla danışmağa başladı. EySar, İsUsun, İsa peyğəmbərin həqiqi adı – odu – rütbəsidir. “Ey” –
Uca deməkdir. “Sar” – hökmdar deməkdir. EySar –
uca hökmdar deməkdir. Bu Od – həqiqət qədim türk
dilində – OdƏr dilindədir. EySar İsaya OdƏr dili öyrətməyə başladı. OdƏr dilində indiyə qədər heç
İsa Muğanna yaradıcılığı “İdeal” işığında
yerdə, heç kəsə məlum olmayan məlumatlar vermə-
yə və tamam yeni ruhda əsərlər yazmağa kömək etdi. “İdeal” romanı, “Peyğəmbərin möhürü”, “Məhşər” və bir sıra başqa əsərlər belə yarandı. İndi oxuculara təqdim olunan “Türfə” əsəri də bu qəbildəndir”.5
Məhz buna görədir ki, İsa Muğanna hələ 1978-ci
ildə “Məhşər” romanını bitirdikdə bundan sonra ya-zacağı əsərləri “Karvan”6 silsiləsi adlandırır və yerdəki ömrünün sonuna qədər bu karvanın mənzilə
çatması üçün bir anlıq da yolundan sapmır. Ötən əsrin 80-ci illərindən bu tərəfə həm ölkənin həyatında baş verən ictimai-siyası, həm də özünün həyatın-da baş verən iki infarkt onu bu idealdan ayırmır.
22
1990-cı illərdə çap olunan yazılarının hamısında oxucuya onun bu silsilədən olan əsərlərini hansı ardıcıllıqla oxumasını israrla tövsiyə edirdi: “Yaxın və
uzaq keçmişimizin tarixi hadisələr, bədii süjetlər içində verilmiş SafAğ həqiqətlərinin qavranılmasını asanlaşdırmaq məqsədilə mən “İdeal” romanını yenidən və sonuncu dəfə işlədim. Bu əsərlə tanış olmayan oxucu altılığa daxil edilmiş romanlarda SafAğ
elminin təfsilatını dərk edə bilməz. Həmin romanlar
– “Məhşər” (Ənşər -mən şər”) “Qəbiristan”
“GurÜn”, “İsahəq, Musahəq”, “Cəhənnəm”, burada göstərilən xronologiya əsasında oxunmalıdır ki, lazımınca yaxın və uzaq keçmişimizdən tarixi hadisələr, bədii süjetlər içində verilmiş SafAğ həqiqətlərinin 5 "Mən səni tanımıram, varsansa, Firuzəyə bir övlad