тізім);
– бұл тым ұзақ;
– бұл тым тез;
– бұл дұрыс емес;
– бұл тым көп;
– бұл тым аз;
– не істерімді де білмеймін;
– ал басқалар не дейді, ал мені сөгіп жатса ше;
– менің ақылым, тәжірибем жетпейді, мен толық машықтанбадым;
– өзіме лайықты отбасында туылмадым;
– басқа елде туылғанымда ғой, үкімет дұрыс емес, билік ұнамайды;
– немесе өз-өзімізді алдау: «бұның маған қажеті де жоқ»;
– бай болып туылмаған соң, бастап та қажеті жоқ;
– мен лайықты емеспін;
– мен соншама керемет емеспін;
– менің қолымда тұрған жоқ;
– маған кім қол ұшын созар екен;
– әлім келмейді, күшім жетпейді;
– шабытым жоқ, қиялым жетпейді;
– уақытым жоқ;
– басқа шаруамды бітіріп алайын;
– қолым тимейді;
– жағдай осылай болды;
– бұған олар кінәлі;
– оған қаражатым жоқ;
– менің жұмысым жоқ, жұмысым ұнамайды;
– аз төлейді;
– айлығым шайлығымнан ауыспайды;
– менің балаларым, жолдасым, отбасым бар ғой;
– қорларым (ресурстарым) жоқ;
– мүмкіндігім жоқ;
– анау жаман;
– ерініп отырмын;
– басыма салғаны осы;
– енді мен қартайдым;
– енді өзімді жөндей алмаймын;
– ал егер… болып қалса ше, – деп қорқам;
– мен әлі жаспын;
– мен жұмысымды, достарымды, отбасымды, беделімді және т.б. жоғалтуым мүмкін, бастысы – өзімді таңдамасам және өзімді соңғы орынға қойсам;
– және де менде тағы не жоқ, тағы неден айрылам деген секілді шексіз уайымдар…
Деніміздің сау болғаны орындалмас арман болып тұрса да, біз тіпті темекі шегу мен артық тамақтанудан бас тартуға қорқамыз. Өйткені біз өзімізді миллион есе артық, соның ішінде шынайы ләззаттан айыратынымызды түсінбей, қиялдағы ләззаттан айырудан қорқамыз.
Бізге үнемі бір нәрсе жетіспейді, біз өзімізді үнемі құнсыздандырамыз, бірақ біз шынымен сондай болғандықтан емес, жоқ, бұл біздің сылтауымыз, бұл біздің қиялымыз. Бізге осылай оңай. Біз өз ойларымызбен өзімізді тонап жатырмыз.
Неліктен әрекеттенбейтінімізді өзімізге осылайша түсіндіру біздің санамызға оңайырақ. Бірақ бұл фактілерге ешқандай қатысы жоқ. Біздің ақыл-ойымыз осы сылтауларды ойлап табу арқылы, объективті шындықтан, көптеген нұсқалардың арасынан тек өз ойларының дұрыстығын растайтын фактілерді іздеп табады, және де ақыл ешқашан басқа нәрселерге назар аудармайды, ол сылтауларға шоғырланған және оның басқа нәрсені көруге мүмкіндік жоқ.
Себеп оның мүмкіндіктері болмағанда емес – жоқ, ақыл оларды әдейі байқамайтын болады, барлық назарды әрқашан өзінің дұрыстығын растауға бағыттайды.
Бұл басқа фактілер болмағандықтан емес, оларды байқамау туралы шешім қабылданғандықтан, себебі қателесу – фактілерді мойындаудан да қорқынышты.
Біз осылай ойлаған