стандарт неоклассик таърифи, унинг ўзгаришлари бугунги кунда ҳам қўлланилиб, 1932-йилда Лионел Роббинснинг10 "Иқтисодиётнинг табиати ва аҳамияти ҳақида эссе"11 асарида берилган. Роббинс ўз асарида иқтисодни “инсон хулқ-атворини унинг мақсадлари ва муқобил фойдаланишга имкон берувчи чекланган воситалар ўртасидаги муносабат нуқтаи назаридан ўрганувчи фан” деб таърифлайди.
Шу нуқтаи назардан қараганда, иқтисод ўрганиш предмети эмас, балки кўпроқ назарий ёндашуви билан ажралиб туради. Бу оқилона танлаш, яъни муқаррар равишда арзимас воситалардан фойдаланиш шарти билан максимал мумкин бўлган натижаларни мақсадли тизимли ҳисоблаш асосида амалга ошириладиган танлов фанидир.
Ҳамма нарса ҳисоб-китоб предмети бўлиши мумкин: никоҳ, фарзанд кўриш, жиноят ёки гиёҳвандлик (таниқли Чикаго иқтисодчиси ва иқтисод бўйича 1992-йилги Нобел мукофоти совриндори Гари Беккер бир вақтлар ёзганидек), нафақат "иқтисодий" масалалар, балки иқтисодчи бўлмаганлар ҳам – иш, пул ёки халқаро савдони кўриб чиқиши мумкин. 1976-йилда нашр этилган "Инсон хулқ-атворига иқтисодий ёндашув" китобини номлаш орқали Беккер иқтисод ҳақиқатда ҳамма нарсага тегишли эканлигини ҳеч қандай шов-шувсиз эълон қилди.
Танқидчилар томонидан "иқтисодий империализм" деб аталадиган ҳамма нарсага иқтисодий ёндашиш тенденцияси яқинда “Фрикономика” каби китобларда ўзининг энг юқори чўққисига чиқди. Ушбу ишнинг, аслида, кичик бир қисмигина иқтисодий масалаларга бағишланган, чунки кўпчилик шулар ҳақида ўйлайди. Унда япон сумо курашчилари, америкалик мактаб ўқитувчилари, Чикагодаги наркотик тўдалари, “Заиф боғла” ўйин шоуси иштирокчилари, риелторлар иштирок этади. Кўпчилик ишонадики (ва муаллифлар буни тан оладилар), риелторлар ва гиёҳванд модда сотувчилардан бошқа одамларнинг ҳеч бирини иқтисодиётга алоқаси йўқ.
Аммо бугунги кунда, аксарият иқтисодчилар нуқтаи назаридан, япон сумо курашчиларининг бир-бирларига ёрдам бериш учун тил бириктириши ёки америкалик ўқитувчиларнинг ўзларини яхшироқ кўрсатиш учун ўз ўқувчиларининг баҳоларини тўғирлаш ҳолатлари, эҳтимол, Грециянинг евро ҳудудда қолиши керакми, Sumsung ва Аpplе ўртасидаги смартфонлар бозорида кураш қандай кетаётгани ёки Испанияда ёшлар ишсизлиги (бу мақола ёзилаётган пайтда 55 фоиздан ортиқ эди) қандай қисқартирилиши мумкин каби иқтисодий муаммоларга тенгдир. Бундай турдаги иқтисодчилар учун "иқтисодий" саволлар мазкур соҳада имтиёзли мақомга эга эмас, булар иқтисод тушунтира оладиган кўп нарсаларнинг фақат бир қисмидир), чунки неоклассик мактаб тарафдорлари ўз предметини унинг моҳиятини эмас, балки ўрганишга назарий ёндашиш нуқтаи назаридан белгилайдилар.
…ёки ҳақиқатан ҳам иқтисодиёт назарияси – бу иқтисодий фаолият ҳақидаги фанми?
Мен юқорида айтиб ўтган иқтисодиётнинг аниқ муқобил таърифи шундаки, у иқтисодий фаолият фанидир. Аммо иқтисодий фаолият нима?
Иқтисодий фаолият пул билан боғлиқ.
Лекин чиндан-да шундайми?
Аксарият