турууласпыттара. Сүрүн сыалларынан Саха АССР суверенитетын, көҥүллүк сайдыы быраабын кэҥэтии этэ. Бу хамсааһын салайааччыта П.В.Ксенофонтов хаан тохтуулаах саба баттааһын иннинэ киэҥ тайҕа түҥкэтэх ыырын иһигэр эппит тиһэх тылларын маннык түмүктээбитэ: «История биһиги дьыалабыт кырдьыгын бигэргэтиэ…» Павел Васильевич этиитин история кырдьык, олус хойутаан да буоллар, бигэргэппитэ. Оччотооҕу 1927–1928 сыллардааҕы Саха сирин салалтата уонна интеллигенцията хабырдык, киэҥ далааһыннаахтык репрессияламмыта. Уон сыл буолан баран, 1937–1939 сылларга, тутулуга суох көҥүл өйү-санааны репрессия катога өссө төгүл үлтү мэлийэн ааспыта…
Саха чулуу уолаттарын хорсун турунууларын өйдөөн-санаан кэллэр эрэ, Михаил Ефимович туох да буолбутун иһин, хайдахтаах да эрэй-муҥ, быстах кэмнээх былаас түүрэйдээбитин иһин норуот ортотуттан төрөөбүт дойдуларын дьылҕатын туһугар эттэринэн-хааннарынан, сүрэхтэринэн-быардарынан дьиҥнээхтик ыалдьар, саҥаттан-саҥа бас-көс дьон үүнэн тахса туралларынан киэн туттар. Кинилэр олус уустук кэмҥэ Саха сирин экономическай, социальнай-духовнай сайдыыта, төһө да Максим Кирович Аммосов саҕанааҕы курдук түргэн тэтиминэн барбатар, кэм иннин диэки тохтообокко сыҕарыйа туруохтааҕын туруулаһа сатаабыттара. Михаил Ефимовичка өссө атын ыйытар санаа киирээччи… «Конфедералистар тыыннаах хаалар уонна бэйэлэрин идеяларын көмүскүүр кыахтаахтара дуо? Таба суолу талар кыах баара дуо?» Биллэн турар, баара. Тыыннаах хааларга саамай эрэллээҕинэн күүһүн-кыаҕын ылынан эрэр систиэмэни билинии, кини ирдэбиллэригэр бас бэринии этэ. Оттон кинилэр атын суолу тутуспуттара. Ол гынан баран репрессия көлүөһэтэ син биир интеллигенция үрдүнэн барыахтаах этэ. Ол эрээри көдьүүһэ суох охтубуттара диир сыыһа. Төһө да уонунан сыллар ааспыттарын иһин, кинилэр ыспыт сиэмэлэрэ таах хаалбатаҕа. Аҕа көлүөнэ баҕа санаата олоххо киирбитэ.
Таба суолу талыы хаһан да судургу буолбат. Михаил Ефимович ССРС Минфинигэр уонна Гохраныгар алмааһы ыытыыттан аккаастанар суолу тоҕо талбытай? Барытын уруккутунан хаалларан, моонньоох баһын уган биэрбэт хайысханы тутуһара киниэхэ тус бэйэтигэр быдан ордук буолуо этэ дии. Ол эрээри кини төрөөбүт Сахатын сиригэр, норуотугар суоһаабыт тыыннаах хаалар эбэтэр эстэр күчүмэҕэй кэм тирээн кэлбит быһаарыылаах түгэнигэр кэннин хайыһан, норуотун чулуу уолаттара маннык ыар кэмҥэ туох өйү-санааны ылынан быһаарыылаах хардыыны оҥорбуттарын, кинилэр чиэстэрин-суобастарын санаан, бэйэтэ быһаарыммыт хорсун хардыытын, чиэһин-суобаһын кинилэри кытта тэҥнии тутар өй-санаа киириитэ киниэхэ күүс-күдэх эппитэ саарбаҕа суох. Кини норуотун, дьонун-сэргэтин туһугар быһаарыылаах хардыыны оҥоруон иннинэ бэрт элбэҕи толкуйдаабыта. Бу иһин кини улахан буруйдааһыҥҥа, туоратыллыыга түбэһиэн сөп этэ. Ол гынан баран, бииринэн, кэмэ атын этэ, киин былааска бэйэлэрин истэригэр кыайан быһаарсыбакка сылдьаннар, Саха сиригэр куруубайдык орооһор кыахтара суоҕа.
Иккиһинэн, дуона суох төлөбүр иһин 50 кыраадыстаах