hash-pash deguncha sizam duppa-durust yozuvchi bo‘p qopsiz, Dadaxon sohibdan yuqibdi, – deyman huzur qilib kulib. – U kishidan uzoqroq yuring, bunaqada…
– Shu-da, ishonmaysiz, – astoydil xafa bo‘lib, yuzini teskari burdi Boymurod aka.
– Itti yog‘ini kecha yoki bugun yemagansiz-ku, axir.
– Ha, yo‘-o‘-o‘, qachonlar bo‘p ketdi-yu. Unda Poti-Zuram yangi tug‘ilgan, chaqaloq edi. Mana, yigirmaga kirishdi. Yigirma yil bo‘p qoptiya, qarang, xuddi kechagidaqa. O‘ladigan odam men yuribman hali, ikki o‘rtada soppa-sog‘ yurgan xotinim o‘lib ketdi. Rahmatlik yaxshi ayalidi.
Men bahaybatroq xarsang toshga duch kelib, halidan beri bir joyda depsinib yotardim. Peshanamdagi terni sidirib, Boymurod akaning gapini shunchaki safsataga yo‘yib, gapni ataylab chuvatdim:
– Yigirma yil narida yegan it yog‘ingizni shu it biladi deng? Qoyil, ayting-chi, shu itga qancha yosh berasiz?
– Ko‘rinib turibdi, yoshigayam yetmagan, hali qochmagan shekilli-a? – talmovsiradi Boymurod aka.
– U tomonlarini qo‘yaturing. Siz hozir bitta savolimga javob bering. Bu it tug‘ilmasidan oldingi yigirma yillik narsalarni qattan biladi-a?
– Biladi-da, mulla biladi. Xudo bildiradi. Ana, itingizni ko‘ziga qarang. Qo‘yib bersangiz xo‘pam meni g‘ajilasa. Siz bilan munday qaymoqlashib o‘tirishimam unga yoqmayapti. Mayli, nima bo‘lgandayam urg‘ochi ekan, shunisi yaxshi.
– Urg‘ochisi yaxshi deng, men bo‘lsam itning erkagi yaxshi bo‘ladi deb yurarkanman, – deya ish bilan kuymanaman. Boymurod aka “Xudo bildiradi” degandan keyin anovi gapga ko‘nib qo‘ya qoldim. Yarim beligacha ochilgan toshni bosqonlab uqalab olmoqchi bo‘ldim.
– Nariroq o‘tiring, tosh sachraydi, – dedim Boymurod akaga.
– Shoshmang, – dedi u o‘rgatgan bo‘lib, – bu toshni qandoq qilib maydalaysiz, axir, onasini qornida kuchga to‘lib, semirib yotibdi-ku. Ozgina shabadalab, tanasiga oftob tegsin. Ana undan keyin salga o‘zi uvalanib ketadi.
– Qoyil, – dedim, suhbatdoshimga tan berib, – tosham odamga o‘xsharkan-da, tavba.
– Siz nima deb o‘ylovdingiz?
Darvoqe, men nimayam deb o‘ylashim mumkin? Suhbatimiz qovushmay qolgan edi. Biri tog‘dan, biri bog‘dan. Bu kishimning aql-hushini it olib qo‘ygan. Odamam shunchalar itparast bo‘ladimi? Boymurod aka itning yog‘ini yeganman, shuni itingiz bilyapti deb o‘zinikini ma’qullayapti. Men bo‘lsam, ishonmayapman. Yana bu kishi itning urg‘ochisi ma’qul deydi. Men erkagi deyman. Bir zamonlar Sharik degan urg‘ochi itimiz bo‘lardi. Yiliga uch martadan tug‘armidi-ey. G‘anijon amakim kuchukchalarning urg‘ochisini ko‘zi ochilmayoq chuqur qazib, ko‘mib tashlardilar. Anchagacha kuchuklarning ingillashi eshitilib, ustilariga tortilgan tuproq ko‘tarilib-tushib turardi. Qaniydi Sharik boshqa tug‘masa-yu, bu dahshatli, ko‘ngilsiz manzarani boshqa ko‘rmasam derdim. Qayda, bolasini ko‘mib tashlashsayam tug‘averardi. Yana erkagidan urg‘ochisi ko‘p bo‘lardi. Urg‘ochi it yaxshi emas degan fikr o‘shanda kallamga o‘rnashib qolgan. Axir yaxshi bo‘lsa tiriklayin ko‘milarmidi? Nahotki, Boymurod akaning poda boqqandagi barcha bo‘ribosarlari urg‘ochi bo‘lgan?!
– Hov birda aytib bergan bo‘ribosaringiz ham urg‘ochimidi? – so‘radim u kishidan.
– Oling-a, hech mahal urg‘ochi it bo‘ri bosarkanmi? – kuldi Boymurod aka bepisand. – Xo‘p gapirasiz-da.... U kishi qo‘lini yelkasiga o‘tkazib, erinmay, rohatlanib qashindi. Bundan xijolat tortdimi, o‘zini oqlab dedi:
– Podachilik qilib yurgan paytlarim yelkammi so‘na chaqqanidi-da, qiztaloqni tuxumi qop ketganmi, turib-turib yomonam qichishib beradi.
– Urg‘ochi it bo‘ri bosolmasa, nimaga uni yaxshi deyapsiz, – mavzuga buraman suhbatdoshimni.
– Urg‘ochi it poyloqchilikka yaxshi-da. Mana siz itingizni tashlab keting. Shattan bir qaricham nari ketmaydi. Urg‘ochi it ayal kishiga o‘xshab uyparast bo‘ladi.
– Ochidan tirishib qolmaydimi? Uyparastligi yaxshi ekan.
– Be, nasibasini siz bilan mendan yaxshi topib yeydi. Sichqon-u kalamushlar to‘lib yotibdi. Erkak it turmaydi, sang‘ib ketib qoladi. O‘zimizam shunaqamiz-ku, besabrmiz, – qiqirlab kuldi Boymurod aka.
– Mollarni yaxshi bilasiz desam, itlarniyam bilarkansiz, – deya nihoyat u kishiga yon berdim.
– Tavba-a! – deydi Boymurod aka yana nimadandir hayratga tushib. Ha, yana nima bo‘ldi, degandek unga qaradim. – Itingizning dumini kesibsiz-u, qulog‘ini kesmabsiz-da?
Qarasam, chindanam Oqtoshning dumi cho‘ltoq ekan. Payqamaganimni-chi? Ammo o‘zimni oqlashga harakat qildim.
– Ha endi qulog‘i kesilsa, ziyrakligi qatta qoladi?
– Dumi-chi, dumi? – birdan qizishadi Boymurod aka, – dumi kerakmasmi?
– Ha, endi, – deya chaynaldim, – dumning o‘rni quloqchalikmas-da!
– Bekor aytibsiz, dumli it chopag‘on bo‘ladi. Dumsiz it ovga yaramaydi. Keyin bilsayz, itlar burgasini dumi bilan qo‘riydi. Dumsiz itlar erta kunda bit bosib, o‘lib ketadi. Burgasi talab tashlaydi. Bilmapsiz, dummi ishi ko‘p… Xudo bularga bekorga dum bermagan.
– Sigirlar dumi bilan pashsha qo‘rishini bilardim. Itlar ham qo‘rir ekan-da? – dedim cho‘kka tushib ajriq ildizlarini bittalab terar ekanman. Bu la’nati ajriqning tirnoqchasini ham qoldirmay kuydirish kerak. Buyam urg‘ochi itdek ana-mana deguncha ko‘payib ketarkan. Joniyam itning jonidek qattiq. Toshlarni yorib chiqqandan keyin… Shunday qilib mavzuni o‘zgartirmoqchi bo‘ldim.
– It zoti hech qachon dumi bilan burgasini qo‘riy olmaydi. Qanday qilib qo‘risin? – deydi Boymurod aka ezmalanib.
– Qo‘ying, bas qilaylik. Itdan boshqa gap yo‘qmi?
– Bilmasakansiz!
– Nimani?
– Qo‘rishini-da.
– Ey, menga bari bir…
– Mana bunday, mulla. Kun qizigan paytda burgalar ja g‘imirlab qolishadi. G‘imirlashi bilan it oqar suvning bo‘yiga boradi-da, asta-sekin suvga tusha boshlaydi. Burgalar suvdan qo‘rqib, chovlari orasidan tepaga qarab o‘rmalab qoladi. Shundan keyin it tumshug‘ini ko‘tarib, yelkasini suvga botiradi…
Boymurod aka xuddi itga o‘xshab, emaklab ko‘rsata boshladi, men esa angrayganimcha qotdim.
– Shundan keyin burgalar dum tomonga qarab qochishadi, – deya engashgan ko‘yi do‘mpayib turgan orqasiga qayrilib qarab qo‘ydi Boymurod aka. Men o‘xshamagan bu ahvolni chetdan birov kuzatmayaptimi degan xavotirda u yoq-bu yoqqa qarab qo‘ydim. Boymurod aka esa beparvo davom etadi: – Itni fikri-yodi burgani dumga qarab haydash. Ana endi it dumini xoda qilib, butun boshli gavdasini suvga botira boshlaydi. O‘hho‘…G‘aflatda qolgan burgalar suvdan qochib dumning uchiga to‘p bo‘lishadi. Ana shundan keyin jonivor dumini lip etib, suvning ichiga tortib oladi. Burgalar g‘aflatda qoladi-yu suvda oqadi-ketadi. Endi bildingizmi, mulla?
– Bildim, bildim, o‘rningizdan turing, – dedim shoshib, – juda o‘xshatdingiz, xuddi o‘zi bo‘p ketdingiz. Ja-a zo‘rakan, bunaqasini hech qayerda ko‘rmagan edim.
– Shunaqa, – deydi Boymurod aka tizzalarini qoqib o‘rnidan turar ekan. – Xudo hamma narsani bekamu ko‘st yaratib qo‘yibdi. Shuningchun odamlar bo‘lar-bo‘lmasga Xudoning ishiga aralashavurmagani ma’qul.
Men hayron qolganim sari Boymurod akaning gap qopi ochilib borar edi.
– Sizga aytsam, mulla, anovi pul tikib urishtiriladigan itlar bor-ku, aslida o‘shalarning dumi bilan qulog‘i kesiladi. Siz bo‘lsangiz urg‘ochi itning dumini kesib yuribsiz. Shunchaki oliftagarchilikka kesgansizda-a?
– Kechirasiz, – dedim