Норқизил Кенгбоев

Қашқадарё воҳасининг бахши-оқинлари.


Скачать книгу

Қиш қиларман баҳор бўлса фаслингни.

      Бу Ойчинорнинг атайин, жўртакка айтган гаплари. Эътибор қилинг, инсон умри фаслларга менгзалади. Баҳор – гуркираб турган даври бўлса, қиш – инсон ҳаётининг сўнгги манзиллари кўриниб қолган дамларга ўхшатилади.

      Қодир бахши ижодида "Норгулой" достони ҳам бадиий жиҳатдан алоҳида ўрин тутади. Достоннинг бош қаҳрамони жасур, мард қиз Норгулойдир. Достонда таърифланган Норгулойнинг чиқиб келишини қаранг:

                        Норгулой чиқди ҳилпиллаб, бетида тери жимиллаб,                                     Пешонасидан оққан терига, латибалари қимирлаб,                                     Норгулни кўрган кекса ҳам олти ой ётар инқиллаб.

      Достонда Норгулойга, унинг фазилатларига берилган таърифлар ҳам муҳим ўрин эгаллайди:

                        У босган жойлар миннатдор, босмаган жойлар гинадор,                               Босиб ўтмаган жойларни босса дея умидвор,                                           Кетаётир Норгулой ҳамма қиздан олдда ой,                                           Эшик олди зарпечак юлиб олсанг бир қучоқ.                                           Босиб ўтган йўлидан, югуриб чиқар бойчечак,                                           Кетаётир Норгулой ҳамма қиздан олдда ой…                                           Қилиқсиши қудча бор, оқ бадани сутча бор,                                           Қуш каптарни тугмаси жавзода пишган тутча бор.

      Бу улкан бахши ҳақида гап кетса, унинг қўшиғини тинглаган, дўмбира нағмаларидан баҳра олганлар у бахшилар сардори, дея ифтихор билан эсга олишади. Дарҳақиқат, Қодир Раҳим ўғли ўлкамизда донг таратган бахши шоирлардан бири эди.Шунинг учун ҳам у яратган деярли барча достон ва термалар халқ орасида тарқалиб кетган.

      Қодир бахши қўлига дўмбира олиб достон куйлаганда бутун бошли қишлоқ ва овуллар лол бўлиб тингларди. Шўх – шўх термалар айтганда давраларга гўё жон кириб кетарди. Давра тўридан жой олиб анъанавий достон бошласа, келганлар тонг отганини сезмай қоларди. Тинглаётган юраклар достоннинг мазмунига қараб гоҳ андуҳга тўлиб кетар, гоҳи эса висол онларидаги ҳолатдан диллар ҳафриқар, кулгили ҳолатлар келганда эса, даврадаги қаҳ-қаҳаю кулги осмонга урларди.

      1983 йилнинг эрта баҳорида Деҳқонободда бўлиб ўтаётган катта бир тўйда Қодир бахшига сўз навбати етиб келганида у аввал тўй эгасини таърифлаб, келган меҳмонларнинг кўнглини хушлаб, даврадаги йигитларга мослаб бир термани мароқ билан куйлай бошлади:

      Орқа тов деб суянгали,        Йиқилганда таянгали Кўкрак кериб сўз айтгали, Олдиндан душман қайтгали,                                Ота ҳам керак йигитга.

      Умрингни тилагали,                          Кетсанг йўлга қарагали,                          Мазанг қочса сўрагали,                    Устинг супо бўб юргали,                          Она ҳам керак йигитга.

      Келмай қолсанг излагали                          Ўлсанг бошда бўзлагали,                    Душман