РАҚҚОС ОДАМЧАЛАР
Шерлок Холмс, ичида ниҳоятда бадбўй бир нарса биқирлаб қайнаётган шиша пробиркадан букчайганча узоқ вақт кўз узмай ўтирди. Унинг боши кўксига эгилган, шунинг учун у озиб-тўзиб кетган, ёпишқоқ патли, қора кокилли ғалати қушга ўхшаб кетарди.
– Демак, Уотсон, – деди у кутилмаганда, – сиз, жамғармангизни Жанубий Африка заёмига сарфламоқчи эмассиз?
Мен таажжубдан сесканиб тушдим. Холмснинг ғайритабиий топқирлик лаёқатига кўникиб қолган бўлсам ҳам, қандай қилиб ҳозир дабдурустдан дилимдаги гапни топганига ҳеч ақлим бовар қилмади.
– Ие, қандай билдингиз буни, азбаройи шифо? – деб сўрадим мен.
У қўлида буғланиб турган пробирка билан ўтирган ерида мен томон бурилди; топқирлигидан қаноат қилган чуқур кўзлари порлаб турарди.
– Уотсон, ҳозир сиз мутлақо гангиб қолгансиз, тўғрими? – деб сўради у.
– Тўғри.
– Шу иқрорингизни қоғозга ёздириб, тагига имзо чектиришим лозим эди сизга.
– Нима учун?
– Чунки сиз беш дақиқадан кейин, ие, бу оддийгина нарса экан-ку, дейсиз.
– Йўқ, айтмайман.
– Биласизми, азизим Уотсон… – Холмс пробиркани сепояга ўрнатиб қўйиб, худди аудиторияга кирган профессордек менга маъруза ўқий кетди. – Фикр юритилганда эришилган ҳар бир хулоса ўзидан олдинги хулосадан келиб чиқади; шу зайлда хулосалар занжирини осонгина вужудга келтириш мумкин. Агар шундан кейин занжирнинг ўрта бўғинларини олиб ташлаб, фақат биринчи ва охирги бўғинини қолдирсак, бу ҳол кишига, гарчи сохта бўлса ҳам, ҳайратомуз таъсир этади. Шунга кўра, чап қўлингизнинг бош ва кўрсаткич бармоқлари оралиғига кўзим тушган ҳамоноқ, топган-таянган сармоянгизни олтин кони учун сарфлаш ниятингиз йўқ, деган хулосага келдим.
– Ахир бу икки ҳолат ўртасида ҳеч қандай алоқа йўқ-ку!
– Ҳа, тўғри. Аммо алоқа борлигини сизга бир зумда исботлаб беришим мумкин. Мана ўша хулосалар занжиридан олиб ташланган ҳалқалар: биринчидан, кеча кечқурун клубдан қайтганимизда чап қўлингизнинг бош ва кўрсаткич бармоғи орасида бўр юқи бор эди; иккинчидан, сиз ҳар гал бильярд ўйнаганингизда, кий яхши сирғаниши учун қўлингизнинг шу ерига бўр сурасиз; учинчидан, фақат Сэрстон билан бильярд ўйнайсиз; тўртинчидан, бундан бир ой бурун, Сэрстон менга Жанубий Африка заёмини шерикликда сотиб олишни таклиф қиляпти, у бир ойдан кейин сотила бошлар экан, деб айтган эдингиз; бешинчидан, чек дафтарчангиз ёзув столим ғаладонида қулфлоғлиқ турипти ва сиз ҳанузгача мендан калит сўрамадингиз; олтинчидан, бинобарин, сиз Жанубий Африка заёми учун пул сарфламоқчи эмассиз.
– О, оппа-осон экан-у! – дедим мен.
– Бўлмасам-чи, – деди у хиёл ранжиб, – ҳар қандай жумбоқ ҳам тўққиз пулдек тушунтирилгандан кейин осон бўлиб кўринади-да. Мана сизга ҳали ечилмаган янги жумбоқ. Кўрамиз, дўстим Уотсон, уни еча олармикинсиз.
У столда ётган бир варақ қоғозни олиб менга узатди ва ўзи яна кимёвий тажриба билан шуғуллана бошлади.
Мен қоғозга чизилган аллақандай маънисиз белгиларни кўриб ҳайрон қолдим.
– Кечирасиз, Холмс, ахир бу гўдак чизган расмлар-ку! – дедим мен.
– Сиз шундай деб ўйлайсизми?
– Бўлмаса, нима бўлиши мумкин?
– Норфолкдаги Ридлинг-Торп-Мэнорда яшовчи мистер Хилтон Кьюбитт ҳам бунинг нималигини билишни истайди. Бу кичкина ребусни бизга шу одам эрталабки почта билан юборипти, ўзи эса изма-из поездда йўлга чиққан. Ана, эшитяпсизми, Уотсон, қўнғироқ жиринглади. Бу ўша бўлиши керак.
Зинадан вазмин оёқ товуши эшитилди, бир дақиқа ўтар-ўтмас баланд бўйли, соқол-мўйлови силлиқ қилиб олинган, икки юзи анордек қипқизил бир жентльмен хонага кирди. Чақмоқдек кўзлари ва гул-гул яшнаган чеҳрасидан унинг туманли Бейкер-стритдан олисда яшаши кўриниб турарди. Ҳозир у гўё хонамизга шарқий соҳилнинг шиддатли ва соф нафасини ўзи билан олиб киргандек туюлди. У биз билан қўл сиқишиб, энди курсига ўтирмоқчи бўлган эди, бирдан кўзи ҳозиргина мен кўриб, стол устига қўйган аломат белгилар чизилган қоғозга тушди.
– Бу ҳақда сиз қандай фикрдасиз, мистер Холмс? – деди у. – Менга сизнинг ҳар хил сирли воқеаларга қизиқишингизни айтишувди, бунақа аломат нарсани учратмаган бўлсангиз керак деб ўйлаб, етиб келгунимча бош қотириб кўрарсиз деган умидда почта орқали юбордим.
– Ҳақиқатан ҳам бу ниҳоятда қизиқарли сурат, – деди Холмс. – Биринчи қараганда уни болалар эрмаги деб ўйлаш мумкин. Очиғи, рақс тушаётган бу жажжи одамчаларни болалардан бошқа ким ҳам чизиши мумкин? Хўш, ўзингиз нега бунчалик эътибор бердингиз бу арзимаган нарсага?
– Мен-ку эътибор бермасдим-а, агар хотиним эътибор бермаганида. У буни кўриб қаттиқ қўрқиб кетди. Ўзи ҳеч нима демаяпти-ю, лекин кўзларида даҳшат кўряпман. Мана шунинг учун ҳам, қўрқувнинг сабабини билмоқчи бўлдим.
Холмс қоғозни қўлига олди, қуёш нури қоғоз бетини ёритди. Бу ён дафтардан йиртиб олинган варақ эди. Унга қалам билан жажжи одамчалар сурати чизилган эди. Мана улар:
Холмс қоғозга