kasi
Sobit qalayi askarcha
QOR MALIKASI
BIRINCHI VOQEA
Ko‘zgu va uning parchalari haqida
Qachnai, byoetsihbl adbiokr!saHk,i kohyoazmirgizindianng koox‘iprirgoaq narsalarni bilib olamiz. Xullas, bir bor ekan, bir yo‘q ekan, bir yovuz jodugar o‘tgan ekan, yovuzlikda iblisdan ham o‘tib ketgan ekan. Bir kuni u kayfi judayam chog‘ligida shunaqangi bir ko‘zgu yasaptiki, bu ko‘zguda barcha yaxshi, go‘zal narsalar juda kichrayib qolar, hamma yomon, xunuk narsalar esa kattarib, yanada jirkanchroq bo‘lib ko‘rinar ekan. Ajoyib gul-u gulzorlar xuddi suvda pishgan ismaloqqa o‘xshab qolar, eng yaxshi odamlar esa mayib-majruh bo‘lib ko‘rinar, oyoqlari osmondan kelib qolar, qorinlari esa umuman yo‘q bo‘lib ketar ekan! Yuzlari tanib bo‘lmas qiyofaga kirar, kimningdir betida jinday sepkili bo‘lsa, ishonaveringki, bu sepkillar uning burni-yu lablarini ham qoplab olar ekan. Agar birovning xayoliga yaxshi fikr kelib qolsa, bu fikr ko‘zguda shu qadar buralib-chirmalib ko‘rinar ekanki, jodu gar o‘zi topgan bu ermakdan dumalab-dumalab kular ekan.
Jodugarning o‘z maktabi bo‘lib, uning shogirdlari odamlarga mo‘jiza ro‘y berganligi haqida hikoya qilishibdi: endilikda butun dunyo va odamlarni o‘z haqiqiy qiyofasida ko‘rish mumkin bo‘ldi, deyishibdi ular. Shogirdlar bu ko‘zguni olib har tomonga yugurishibdi, ko‘p o‘tmay bu ko‘zguda qiyshayib ko‘rinmagan na bironta mamlakat qolibdi, na bironta odam.
Oxiri ular osmonga ham chiqmoqchi bo‘lishibdi. Qanchalik baland ko‘tarilishsa, ko‘zgu ham shunchalik qiyshayib boraveribdi, hatto uni qo‘lda tutish ham qiyin bo‘lib qolibdi. Ular juda-juda yuksakka chiqqanlarida o‘ta qiyshayib ketgan ko‘zgu qo‘llaridan otilib chiqib ketibdi va yerga uchib tushib chil-chil sinibdi-da, million-million bo‘laklarga parchalanib ketibdi, bu esa yanada ko‘proq kulfatlarga sabab bo‘libdi. Ko‘zguning xuddi qum zarrachasidek mayda ba’zi bir bo‘laklari butun dunyo bo‘ylab uchib yurar ekan, bu zarrachalar ayrim kishilarning ko‘ziga tushganicha qolib ketibdi. Ko‘ziga bunday ko‘zgu zarrachasi kirib qolgan odamga hamma narsa teskari, hamma narsa yomon bo‘lib ko‘rinar, chunki har bir zarracha o‘sha ko‘zguning barcha xususiyatlarini saqlab qolgan ekan. Bu bo‘laklar ba’zi kishilarning yuragiga kirib boribdi, bu hammasidan ham dahshatlisi ekan, chunki oqibatda o‘sha kishilarning yuragi bir parcha muzga aylanib qolar ekan. Bu bo‘laklarning ichida kattakonlari ham bo‘lib, ularni derazalar ko‘ziga qo‘yishibdi, bunday derazadan o‘z yaqin do‘stingni tomosha qilmaganing yaxshi ekan! Nihoyat, yana shunday bo‘laklar bor ekanki, ulardan ko‘zoynak yasashibdi, yaxshiroq ko‘rish, narsalarning farqiga borish uchun bunday ko‘zoynak taqishdan yomoni yo‘q ekan.
Yovuz jodugar bu ermakdan shunchalik xursand bo‘libdiki, ichagi uzilgudek miriqib kulibdi. Yana ko‘plab bo‘laklar esa dunyo bo‘ylab uchib ketibdi. O‘shalar haqida eshitaylik-chi!
IKKINCHI VOQEA
Bolakay va qizcha
Bilar r ksahttuankcohna liskhakhoa‘prdae kaimnkoir,akt icvhakiondaambir bog‘cha qilish uchun joy hammaga ham yetavermas, shuning uchun ko‘pchilik kishilar tuvakka xonaki gul o‘stirib, shundan bahra olishar ekan. Shu shaharda ikki kambag‘al bola yashar, ularning bog‘chalari tuvakli bog‘chadan sal kattaroq ekan. Ular aka-singil bo‘lishmasa-da, bir-birlarini aka-singildek yaxshi ko‘rishar ekan.
Ularning ota-onalari yonma-yon kulbalarda yashashar ekan. Kulbalarning tomi tutashib ketgan bo‘lib, ikki o‘rtada uzun tarnov bor ekan. Har ikkala kulba boloxonasining derazalari ham ana shu tarnov yonida bir-biriga ro‘para turar, tarnovdan sakrasang bo‘ldi, narigi derazaga borib qolar ekansan.
Har ikki bolaning ota-onasida ham kattakon yog‘och quti bo‘lib, bu qutilarda har xil oshko‘klar va bir butadan kichikroq, tarvaqaylab o‘sgan atirgul bor ekan. Ota-onalar xayoliga bu qutilarni tarnovga ko‘ndalang qilib qo‘yish fikri kelib qolibdi, chunki ana shunda u derazadan bu derazagacha cho‘zilgan ikki jo‘yak gulzor hosil bo‘lar ekan-da! No‘xatlarning yamyashil barg-u ro‘vaklari qutidan osilib tushibdi, atirgul butalari derazadan ichkariga nigoh tashlaganicha shoxlari bir-biriga chirmashib ketibdi. Ota-onalar bolakay va qizchaning tomdan bir-birinikiga mehmonga borishlari, atirgullar ostidagi o‘rindiqchada o‘tirishlari uchun ruxsat berishibdi. Ular bu yerda maza qilib o‘ynashar ekan.
Qishda bu shodliklar barham topibdi. Derazalarni ko‘pincha muz qoplab olar, biroq bolalar pechkada mis chaqalarni qizdirib, muzlab qolgan deraza oynasiga bosishar, u yerda darhol dum-dumaloq doiracha paydo bo‘lar, bu doirachadan xursand, yoqimtoy ko‘zlar tashqariga mo‘ralay boshlar – har biri o‘z derazasidan boqayotgan bu bolakay va qizcha – Kay bilan Gerda ekan. Yozda-ku ular bir sakrab bir-birinikiga mehmonga borsa bo‘lar ekan, qishda esa buning uchun uzundan-uzoq zinapoyalarni bosib pastga tushish, keyin esa yana shuncha tepaga ko‘tarilish kerak ekan. Hovlida esa qor uchqunlari g‘ujg‘on o‘ynar ekan.
– Bu – oq asalarilar galasi! – debdi keksayib qolgan buvi.
– Ularning ham malikasi bormi? – deb so‘rabdi bolakay. U haqiqiy asalarilarning malikasi bo‘lishini bilar ekan-da!
– Bor! – debdi buvi. – Qor uchqunlari uni g‘uj qurshab olishadi, malika esa ularning hammasi dan katta va hech qachon yerga qo‘nmaydi, doim uni qora bulut ko‘tarib yuradi. Ko‘pincha kechalari u shahar ko‘chalaridan uchib o‘tarkan, derazalardan mo‘ralaydi, ana shunda deraza oynalari xuddi gulga o‘xshash muz naqshlar bilan qoplanadi.
– Ko‘rganmiz, ko‘rganmiz! – deb yuborishibdi bolalar, ular chindan ham shunday bo‘lishiga ishonishar ekan.
– Qor malikasi bu yerga kirishi mumkinmi? – deb so‘rabdi qizcha.
– Qani kirib ham ko‘rsin-chi! – deb javob beribdi bolakay. – Men uni issiq pechkaga o‘tqazib qo‘yaman, u esa darrov erib ketadi.
Buvisi uning boshini silab qo‘yibdi va suhbatni boshqa yoqqa buribdi.
Kechqurun uyda uxlash uchun yechinib bo‘lgan Kay deraza oldidagi kursiga tirmashib chiqib, deraza oynasidagi muzi erigan doirachadan tashqariga tikilibdi. Hovlida hamon qor uchqunlari g‘ujg‘on o‘ynar ekan. Kattaroq bir qor uchquni gul qutisining qirg‘og‘iga qo‘nibdi va asta-sekin kattara boshlabdi. Kattara-kattara oppoq harir mato o‘ranib olgan ayolga aylanibdi, uning libosi go‘yo millionlab qor yulduzchalaridan to‘qilgan ekan. Malika judayam go‘zal va latofatli, garchi muzdan, haqiqiy ko‘zni qamashtiruvchi muzdan bo‘lsa-da, lekin baribir tirik malika ekan! Ko‘zlari bir juft yorqin yulduzdek yog‘du sochar, lekin bu ko‘zlarda na iliqlik bor ekan, na orom. U bolakayga bosh silkibdi va qo‘li bilan imlab chaqiribdi. Qo‘rqib ketgan Kay kursidan sakrab tushibdi. Deraza tashqarisida esa kattakon qushga o‘xshash bir narsa lip etibdi-da, g‘oyib bo‘libdi.
Ertasi kuni havo ochiq va sovuq bo‘libdi, ammo asta-sekin eruvgarchilik boshlanibdi, chunki bahor kelayotgan ekan. Quyosh charaqlay boshlabdi, o‘t-o‘lanlar bosh ko‘taribdi, qaldirg‘ochlar in qurishibdi. Deraza muzlari erib bitib, bolalar tag‘in barcha qavatlar tagidagi tarnov yonida – o‘z bog‘chalarida o‘tiradigan bo‘lishibdi.
Shu yozda gullar har qachongidan ham g‘ujg‘on ochilibdi, qo‘l ushlashib olgan bolalar qo‘shiqlar kuylashibdi, gullarni o‘pishibdi, quyoshga boqib shodlanishibdi. Oh, qanday ajoyib yoz, gullab yotgan, go‘yo abadiy gullab turadigan butalar ostida o‘tirish qanchalar yaxshi ekan!
Kunlarning birida Kay bilan Gerda hayvon va qushlarning rasmi solingan kitobchani tomosha qilib o‘tirishar ekan, kattakon minoradagi soat beshga zang uribdi.
– Voy! – deya qichqirib yuboribdi Kay. – Yuragimga tig‘ sanchilgandek bo‘ldi, ko‘zimga ham nimadir tushdi!
Qizcha uning bo‘ynidan quchibdi, bolakay ko‘zlarini pirpiratib ko‘ribdi, biroq ko‘zlarining ichida go‘yo hech narsa yo‘qdek ekan.
– Chiqib ketgan bo‘lsa kerak , – debdi bolakay.
Biroq aslida bunday emas ekan. Bu o‘sha biz hikoyamizning boshida aytgan la’nati ko‘zguning zarralari ekan.
Sho‘rlik Kay! Endi uning yuragi bir parcha muzga aylanib qolar ekan. Og‘riq o‘tib ketgan bo‘lsa-da, biroq ko‘zgu parchasi ichkarida qolgan ekan.
– Nega yig‘layapsan? – deb so‘rabdi u Gerdadan. – Mening hech joyim og‘rimayapti! Voy, sen buncha ham xunuksan! – deya qichqirib yuboribdi