толық ұғына қоймадық. Көп жыл өткеннен кейін ғана ол кісінің соңында қалған мұрасын, сөздері мен істерін ой елегінен өткізіп жатырмыз.
Михаил Иванович кәсібиліктің, Отанға қызмет етудің, өз ісіне адалдықтың үлгісі болды.
Замандастары оны «ұлттың ар-ұяты» деп атайтын. Ол кез-келген көкейкесті тақырып бойынша өз пікірін ашық та батыл айтатын адам еді.
Михаил Ивановичтың тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына туған жері Саратов облысында өткерген «өмір университеті», Мәскеуде оқыған кездері, Павлодар облыстық комсомол комитетін басқарған шағы, кейіннен Алматы қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы, Қазақстан Компартиясы Орталық Комитеті Мәдениет бөлімінінің меңгерушісі болған жылдары елеулі ықпал етті.
Қазақстан тарихының беттері мен өмірбаян деректеріне үңілсеңіз, Михаил Ивановичтың білімдарлығымен, ішкі түйсігімен, істі жете білуімен және қарамағындағы қызметкерлері алдында өзінің адамгершілік парызын терең сезінуімен дара тұратындығын анық аңғарасыз. Сөйте тұра, ол өмірдің қандай соққысын да қиналмай қарсы алып, кез келген жағдайда адами бет-бейнесін жоғалтып көрген емес.
Михаил Есенәлиев өзінің ұйымдастырушылық талантын сүйікті қаласы Алматыда жұмыс істеген жылдары жарқын таныта алды. Ол қаладағы «Қазақстан» қонақүйі, В. Ленин атындағы Сарай (қазіргі Республика сарайы), М. Әуезов атындағы қазақ драматеатры, Абай, Жамбыл, М. Әуезов ескерткіштері, Панфилов саябағындағы кешен сияқты т.б. тарихи мәдени ошақтар мен ескерткіштердің салынуына тікелей қатысты.
Қазақстан дипломатиясының тууы мен қалыптасуы да оның атымен тығыз байланысты. Михаил Иванович тәуелсіз Қазақстанның Сыртқы істер министрі, Ерекше тапсырмалар жөніндегі елші мәртебесіндегі белсенді жасампаздық қызметімен еліміздің сыртқы саясатын, оның бүгінгі табыстарының негізін қалады.
Қазақ КСР Сыртқы істер министрлігін басқарған Михаил Иванович сол кездегі одақтас республика дипломаттарының мәртебесін, рухын және материалдық қамтамасыз етілуін жаңа сапалық деңгейге көтеру ісінде маңызды рөл атқарды.
Маған сол кездегі Қазақстан министрінің адам танитындығы, кадрлардың бұрын атқарған қызметінің деңгейі мен маңыздылығына қарамастан іріктей білетін ерекшелігі ұнайтын. Артық айтқаным емес, сол кезде қызметін бастаған СІМ қызметкерлері әлі күнге дейін өздерін М.И. Есенәлиевтің шәкіртіміз деп санайды.
Оның сол кездегі Қазақстанның қызметін жаңа бастаған дипломаттарының, қарапайым азаматтардың мүдделерін табанды әрі батыл қорғап, жоғары мінберлер мен министрлік кабинеттерінен естілген өткір үні есімізде сақталып қалды.
Мұның бәрі оның жоғары кеңес басшылары тарапынан, соның ішінде КСРО Сыртқы істер министрі А. Громыкодан бастап, жай қарапайым азаматтардың да құрметіне бөленуіне өріс ашты.
1988 жылы дипломатиялық қызметімді бастаған кезімде еліміздің сыртқы саясат ведомствосы, уақыт өте келе халықаралық қатынастар саласында тәуелсіз Қазақстан Президенті Н.Ә. Назарбаев саясатының басты жүзеге асырушысы болады дегенді елестету қиын еді. Өйткені, 1980 жылдардың соңында республикалық министрліктің міндеті протоколдық-консулдық қызметпен ғана шектелетін.
Бірақ сол кездің өзінде біздің министріміз М.И. Есенәлиевтің БҰҰ Бас Ассамблеясының жыл сайынғы сессия жұмысына бірнеше рет қатысқанын, осынау беделді әмбебап ұйымның жоғары мінберінен