publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz z innych źródeł (wpływy do budżetów jednostek sektora finansów publicznych).
Po drugiej stronie tego podziału pojawiają się odpowiednio wypływy strumieni pieniężnych, którymi są środki publiczne przeznaczone na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, którymi są:
a) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
b) wykup papierów wartościowych,
c) udzielone pożyczki i kredyty,
d) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
e) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością,
f) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Fundamentem środków publicznych są dochody publiczne, pobierane przez jednostki budżetowe i przychody pochodzące z działalności pozostałych podmiotów sektora finansów publicznych.
Nauka prawa finansowego klasyfikuje dochody publiczne (i przychody pochodzące z działalności) według różnych kryteriów uwzględniających formy dochodów i budżety, które są beneficjentami, jako:
– bezzwrotne (np. podatki, cła, opłaty, kary pieniężne, wpłaty z zysku NBP), jako przeciwstawienie zwrotnych przychodów (z kredytów i pożyczek, ze sprzedaży bonów skarbowych i obligacji),
– przymusowe (np. podatki, opłaty, kary i grzywny pieniężne) i dobrowolne (pożyczki, pieniężne darowizny, zapisy na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki sektora finansów publicznych),
– ogólne (np. podatki, cła, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych) i indywidualne (wpłaty z zysku NBP, dochody z prywatyzacji konkretnego przedsiębiorstwa, banku lub darowizny czy konfiskaty mienia),
– nieodpłatne (np. podatki, cła, darowizny) i odpłatne (opłaty),
– krajowe (np. podatki, cła, opłaty) i zagraniczne (środki Unii Europejskiej, zagraniczne darowizny i pożyczki, przychody z emisji obligacji na rynki zagraniczne),
– państwowe (np. podatek od towarów i usług, wpłaty z zysku NBP, cła, składka na rzecz NFZ, ZUS, Funduszu Pracy) i lokalne (podatki lokalne, np. podatek od nieruchomości, opłaty lokalne, np. opłata targowa, a także dochody samorządowych jednostek budżetowych) oraz
– na rzecz budżetów państwa i krajowych funduszy publicznych, jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetów i funduszy ponadnarodowych (np. składka na rzecz budżetu UE, w tym część VAT, wpłata kapitału do EBC, składki na rzecz MFW).
Krajowe publiczne dochody budżetowe są dochodami państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Dochody państwa są z reguły dochodami budżetu państwa lub jednostek pozabudżetowych (w szczególności funduszy celowych). Oddzielenie źródeł dochodów podsektora państwowego i samorządowego ma swe podstawy ustrojowe, konstytucyjne. Nie jest ono bezwzględne, gdyż wprowadza też wspólne źródła dochodów (udziały w podatkach).
Gromadzenie dochodów publicznych jest podstawą gospodarki finansowej państwa i obowiązkiem władz publicznych. Prawidłowe zaplanowanie dochodów budżetowych jest punktem wyjścia, podstawą dobrej konstrukcji budżetu. Określa też granice wydatkowania, czyli finansowania zadań publicznych, a więc jest warunkiem funkcjonowania państwa. Plan dochodów opiera się na prognozach makroekonomicznych, przewidywanym wykonaniu dochodów w danym bieżącym roku budżetowym oraz założeniach dotyczących elementów konstrukcyjnych, projektowanych w przyszłych regulacjach prawnych, zwłaszcza stawek podatkowych, poszczególnych rodzajów dochodów. Dobry, realistyczny plan dochodów, oparty na stabilnym, wysokiej jakości prawie, w tym podatkowym oraz niesprzecznych konstrukcjach normatywnych stanowi podstawę gospodarki budżetowej, czyli czerpania (poboru, gromadzenia) wpływów do budżetów publicznych w celu dostarczania państwu i samorządom terytorialnym środków pieniężnych potrzebnych do wykonywania ich zadań. Zgromadzone dochody publiczne tworzą zasoby publiczne.
Wśród dochodów wyróżnia się:
1) daniny publiczne,
2) pozostałe dochody.
Kategoria danin publicznych, która występuje w Konstytucji RP (w art. 217: „Nakładanie podatków i innych danin publicznych […]”), nie została określona imiennie w ustawie. Można stwierdzić, że mają one charakter obowiązkowy. Ustawa o finansach publicznych określa je obecnie następująco: są nimi podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz podmiotów publicznych (państwa, jednostek samorządu terytorialnego i innych podmiotów sektora finansów publicznych) wynika z odrębnych ustaw (są to też np. cła lub wpłaty gmin). Od 2001 roku do danin zostały zaliczone podatki lokalne (jako ponoszone na rzecz jednostek samorządu terytorialnego) oraz na rzecz innych jednostek sektora finansów publicznych.
Do danin publicznych (obowiązkowych świadczeń pieniężnych) nie wliczano w ustawie do 2006 roku opłat mających charakter obowiązkowy i bezzwrotny, które zostały zakwalifikowane jako pozostałe dochody. Nie był to więc podział poprawny. W ramach dokonanej klasyfikacji ustawowej od 2001 roku stało się możliwe również jednoznaczne zakwalifikowanie do tej kategorii składek na powszechne ubezpieczenie zdrowotne, stanowiących źródło finansowania Narodowego Funduszu Zdrowia; wynika to także z zakwalifikowania tego podmiotu do sektora publicznego.
Ustawa o finansach publicznych wymienia poszczególne rodzaje źródeł dochodów publicznych oraz dochodów budżetu państwa. W stosunku do dochodów budżetów jednostek samorządu terytorialnego odsyła do odrębnej ustawy. Wyliczenia mają charakter otwarty. Dodatkowe źródła mogą wprowadzić odrębne ustawy.
7.3. Dochody i przychody publiczne
Podstawowymi źródłami dochodów budżetu państwa, według art. 111 u.f.p., są następujące dochody podatkowe i niepodatkowe budżetu państwa:
1) podatki i opłaty, w części, która zgodnie z odrębnymi ustawami nie stanowi dochodów jednostek samorządu terytorialnego, przychodów państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych;
2) cła;
3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz banków państwowych;
4) wpłaty z tytułu dywidendy;
5) wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego;
6) wpłaty nadwyżki środków finansowych agencji wykonawczych;
7) dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe, jeśli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
8) dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze, dotyczące składników majątkowych Skarbu Państwa, jeżeli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
9) odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych lub organów władzy publicznej, jeśli odrębne ustawy nie stanowią inaczej;
10) odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa;
11) odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych;
12)