target="_blank" rel="nofollow" href="#ulink_b1d8c8e8-cc86-54fc-abe6-d24d51157ddf">9 Według Langefeld nauki boskie równały się nauczaniu Hitlera. Na początku lat trzydziestych kościół luterański w jej rodzinnym miasteczku Kupferdreh stał się twierdzą Deutsche Christien, fanatycznych nazistowskich chrześcijan. Zob. Busch, Kupferdreh und seine Geschichte.
10 Naziści powoływali się na badania naukowe, które wykazały, że kobiety mają mniejsze mózgi niż mężczyźni i dlatego są istotami niższymi.
11 Shirer, Berlin Diary.
12 Haag, How Long the Night.
13 Dzienniki Himmlera, cyt. za: Padfield, Himmler.
14 Höss, Autobiografia, s. 104.
15 Cyt. w: Hertz, The Womens’s Camp in Moringen.
16 Cyt. za: Koonz, Mothers in the Fatherland.
17 Brytyjski wywiad udaremnił również komunistycznym protestantom próbę odbicia Olgi z parowca, kiedy przybił do portu w Southampton w drodze do Hamburgu. Moskwa z wyprzedzeniem wysłała sygnał do brytyjskiej partii komunistycznej w Londynie i wezwała do zorganizowania protestów w porcie, ale informację przechwyciło MI6 i parowiec popłynął prosto do Niemiec, bez postoju. Szczegóły w aktach British Security Service dotyczących Arthura Ernesta Ewerta z komórki Kominternu. Był mężem Elise Saborowski Ewert (alias Sabo), która weszła na podkład parowca z Olgą; KV 2/2336.
18 Na przykład przez rozpoczęciem igrzysk wyłapano wszystkich Cyganów w Berlinie. Aby usunąć ich z ulic, zamknięto ich w dużym obozie na bagnach na berlińskim przedmieściu Marzhan.
19 Mimo tego nadal trwały protesty przeciwko przetrzymywaniu Olgi, w londyńskim Hyde Parku odbył się marsz komunistów i ich sympatyków, z udziałem para z Partii Pracy, lorda Listowela.
20 Anos Tormentosos, red. Prestes i Prestes. Fragmenty listów Olgi pochodzą z tej książki, jak również z kolekcji dokumentów Ruth Werner, przyjaciółki i biografki Olgi (BA NY 4502).
21 Akta osobowe Kriminalpolizei i Gestapo, NRW. Zob. też: Schikorra, „… ist als Asoziale anzusehen”.
22 Höss opisuje spotkanie w sprawie Ravensbrück, kiedy omawiał z Pohlem i Eickem szczegóły budowy. Wiele ocalałych więźniarek żywiło przekonanie, że ziemia, na której zbudowano obóz, stanowiła prywatną własność Heinricha Himmlera. Nie wypłynęły żadne źródła na ten temat, ale niedawno, podczas omawiania prawnych kwestii budowy w tym miejscu supermarketu, odnaleziono dokumenty wskazujące, że właścicielem ziemi była monachijska filia SS, w której Himmler miał swoje interesy na długo przed powstaniem planów zbudowania obozu. ARa, Plany.
23 Akta policyjne, LAV NRW. Została aresztowana w Düsseldorfie, kiedy próbowała nawiązać kontakt z komunistycznym ruchem oporu.
24 Przesłuchanie Langefeld, 26 i 31 grudnia 1945 roku, NARA, NAW RG 338–000–50–11. Kilka innych strażniczek twierdziło, że dano im do zrozumienia, iż ich zadaniem będzie „reedukacja” kobiet, zob. Pietsch, BAL B 162/981; Zimmer, WO 309/1153.
25 Akta policyjne, LAV NRW 2034/177.
26 Haag, How Long the Night; także wywiad z autorką.
27 Zob. raporty w: GZJ. Potraktowanie wodą z węży badaczek Pisma Świętego wspominała z przerażeniem większość więźniarek, które przeżyły Lichtenburg.Zob. też: Haag, How Long in the Night; Maase, WO 309/416.
28 Gostynski, naoczny świadek, WL P.III.h, nr 159, twierdziła, że inspekcje odbywały się co roku. Pewnego razu zobaczyła Himmlera z bliska i zapamiętała jego „przerażające oczy […] złe, zimne i szare”.
29 Niektórzy twierdzą, że 15 maja nastąpiło oficjalne otwarcie obozu, ale że pierwszy duży transport – 867 kobiet z Lichtenburga – przyjechał 18 maja. Inni mówią, że transporty nadjeżdżały stopniowo przez pierwszy tydzień. W tej kwestii nie ma zgodności. Zob. Heike, Johanna Langefeld.
30 Dziesiątki tysięcy niemieckich Żydów trafiło do obozów koncentracyjnych po „nocy kryształowej”, ale kobiet naziści nie zatrzymywali, prawdopodobnie z obawy przed ostrymi sprzeciwami i ponieważ w owym czasie nie mieli dla nich dość miejsca w więzieniach.
31 Ullrich, „Für Dich”, ARa.
32 Relacje o przyjeździe, pierwszych dniach w obozie i o zasadach oraz procedurach zob. m.in. Gostynski, zeznanie świadka, WL P.III.h. nr 159; Wachstein, raport wiedeński, ARa; Ullrich, „Für Dich”, ARa; Sturm, Die Lebensgenschichte einer Arbeiterin; …und dennoch blühten Blumen, red. Schwartz i Szepansky.
33 Maria Zeh, wywiad w: Walz, Und dann kommst Du dahin an einem schönen Sommertag.
Rozdział 2
Sandgrube
Ręce po bokach. Piątkami zbiórka. Patrzeć przed siebie”. Grupami więźniarki maszerują do nowych budynków na prawo od bramy, gdzie zaczyna się następny rytuał: kąpiel. Pierwsza grupa wchodzi do środka i widzi stoły: za nimi siedzą strażniczki, przy nich leżą stosami pasiaki. Wszystko musi dziać się płynnie. Kobiety zaczynają się rozbierać.
– Schnell, schnell!…
Niektóre stoją tam w pasach higienicznych na biodrach i patrzą na strażniczki, które krzyczą:
– Zdejmować wszystko!
Zdejmują więc wszystko; rzeczy lądują w dużych brązowych papierowych torbach z ubraniami i wszystkimi przedmiotami osobistymi. Więźniarki oddają ostatnie zdjęcia, fotografie dzieci, haftowane chusteczki, szydełkowe czapki, małe koszyczki, wiersze, grzebienie. „Dopóki nic im nie zostanie”. Również ślubne obrączki.
Całkiem nagie znów wpatrują się we własne stopy, aż nagle któraś podnosi wzrok i krzyczy na widok esesmanów, którzy stoją i się gapią. Śmieją się i wykrzykują obelgi, widząc upokorzenie kobiet.
Potem przychodzą fryzjerki, a część kobiet zostaje odepchnięta na bok. Beeilt euch, beeilt euch! – ruszać się, ruszać. Wybranym więźniarkom