twórczości. Kiedy ogarnia ich namiętność, poddają się jej całkowicie. Są do szpiku kości wrażliwi na rozkosz i inne przyjemne wrażenia, nieustannie spragnieni zmysłowego dreszczu. Są doskonałymi kochankami.
Na drugim biegunie kontinuum samokontroli znajdują się typy: Władczy, Sumienny, Czujny oraz Wrażliwy. Choć z różnych powodów i na różne sposoby, wszystkie one kładą nacisk na samokontrolę. Są to osoby przewidujące, z poczuciem celu; ich myśli koncentrują się na przyszłej nagrodzie lub na kwestii bieżącego bezpieczeństwa. Jednostki Władcze oraz Pewne Siebie są mistrzami skalkulowanego ryzyka. Z kolei ludzie Poważni poszukują łatwo przewidywalnej regularności.
Podobnie jak we wszystkich pozostałych sześciu sferach, tak i w tej nie ma „dobrego” i „złego” sposobu postępowania – jak długo nie wyrządza ono krzywdy ani tobie, ani innym ludziom. Tym niemniej w czasach, gdy szerzą się anoreksja i bulimia, choroby weneryczne, narkomania i alkoholizm, brutalne zbrodnie i samobójstwa, trwa spór o aborcję, opinie na temat „właściwej” postawy w sferze samokontroli nie są w naszej kulturze jednoznaczne. Kultura wzmacnia jedne cechy osobowości, inne wycisza. Ponieważ wahadło przechyliło się od radykalnych i pełnych luzu lat sześćdziesiątych, poprzez konserwatywne lata osiemdziesiąte z ich hasłem „weź się w garść”, do nieco zmienionej obecnie wersji „weź innych w garść”, ludzie, w których osobowości dominuje impulsywny aspekt sfery samokontroli, mogą odczuwać presję na rzecz powstrzymywania naturalnych pasji.
Czy żyjesz w świecie konkretów, takich jak ludzie i budynki, w którym rzeczy są mniej więcej tym, czym wydają się być? Czy też może kiedy idziesz przez las, wsłuchujesz się w głos duszków zamieszkujących drzewa? Filozofowie spierają się o naturę rzeczywistości od niepamiętnych czasów. Psychiatrzy, którzy próbują zdefiniować twoją osobowość, mniej się interesują tym, co jest „naprawdę”, bardziej zaś stopniem, w jakim twoje wyobrażenia o świecie odbiegają od dominujących standardów, oraz tym, jak te wybrażenia kształtują twoje zachowanie.
Jaka jest twoja rzeczywistość? Jaka jest twoja duchowość? Jeżeli należysz do ludzi Nie-zwyczajnych (jest to jedyny typ, dla którego sfera ta jest kluczowa), to konwencjonalne wytłumaczenia zjawisk, religie, instytucje i naukowy światopogląd nie mają dla ciebie większego znaczenia. Jeżeli wierzysz w percepcję pozazmysłową, to ona dla ciebie istnieje; żaden sceptyk nie będzie w stanie zachwiać twojej wiary. Twój umysł z ochotą otwiera się na istnienie duchów i istot pozaziemskich, na reinkarnację. Na drugim biegunie tego spektrum znajdują się jednostki Sumienne, które ze wszystkich typów osobowości najbardziej potulnie przyjmują konwencjonalny obraz świata – naukowy, religijny, polityczny czy filozoficzny.
W rozdziałach 4–17 będziemy mówić także o tym, w jaki sposób każdy z czternastu typów osobowości kształtuje podejście jednostki do jej własnej rzeczywistości w sensie bardziej metaforycznym. Na przykład ludzie Wrażliwi postrzegają rzeczywistość jako miejsce pełne niebezpieczeństw, więc tworzą sobie spokojną przystań, zamykają się w kręgu rodziny, otaczają się tym, co swojskie. Ludzie Czujni potrafią odnosić się do rzeczywistości tak, jakby byli jedynymi zdrowymi w tłumie wariatów. Osoby Pewne Siebie krążą wokół swej planety, jakby należała tylko do nich, ludzie Oddani zaś zamieszkują rzeczywistość, w której oni sami są mniej ważni i mniej znaczący niż inni.
Twój typ osobowości, porządkując w określony sposób twoje przeżycia i reakcje w sześciu kluczowych sferach życia, rządzi twoją egzystencją i staje się czymś w rodzaju fatum. Jest to jednak fatum, które można przełamać. Możliwość zmiany istnieje nawet w przypadku ludzi, którzy cierpią na zaburzenia osobowości. Intensywne przeżycia i stresy – groza wojny, poród, ciężkie rygory psychoterapii – mogą zostawić w osobowości głębokie ślady. Osobowość przekształca się, by się do nich dostosować. Możesz nauczyć się samemu dokonywać niewielkich zmian, jeśli zrozumiesz strukturę swojej osobowości i dowiesz się, jak wkroczyć w ten system i lepiej go wyregulować.
Zdolność do zmiany jest wrodzoną cechą biologiczną, podobnie jak podstawy naszej osobowości. Badacze w laboratoriach neuropsychiatrycznych wysuwają śmiałe hipotezy, iż uczenie się i znaczące doświadczenia mogą wyzwolić nieujawniający się wcześniej potencjał, zakodowany od początku w ludzkich genach. Błyskotliwa praca neurologa Erica Kandela pokazuje, że bez względu na to, jak sztywna i ograniczona jest twoja osobowość, biologicznie twój los nie jest nigdy do końca przesądzony. Poprzez doświadczenie, naukę lub psychoterapię jednostka może odwrócić zakryte dotąd karty i w dowolnym wieku otworzyć przed sobą nowe możliwości.
W ostatnich dwóch rozdziałach przypatrzymy się bliżej genezie typu osobowości, jego rozwojowi i możliwościom jego zmiany. Większość tej książki poświęcona jest jednak odkrywaniu „twoich kart”, czyli istoty twojego typu osobowości. Pokażemy ci, jaką rolę odgrywa ten typ osobowości w pełnym kontekście twojej drogi życiowej.
Rozdział 3
Jak wykonywać i interpretować test, jak czytać tę książkę
Twoja osobowość to twój własny, niepowtarzalny amalgamat czternastu osobnych, dających się wyodrębnić aspektów. Można go przedstawić w postaci wykresu. Wypełnij kwestionariusz, który zaczyna się na s. 48, podlicz wyniki i nanieś je na wykres autoportretu osobowości, połącz punkty liniami, a ujrzysz jedyny w swoim rodzaju profil. Nikt inny nie ma takiej samej konfiguracji aspektów jak ta, która tworzy twój autoportret osobowości.
Dalszych czternaście rozdziałów poświęciliśmy poszczególnym typom osobowości. Nie trzeba poddawać się testowi, by dostrzec przy lekturze tych rozdziałów elementy własnego charakteru. Każdy czytelnik, nawet nie wypełniając kwestionariusza, odkryje rozsiane tam rysy swoje i osób ze swego otoczenia (rodziców, dzieci, krewnych, przyjaciół, nauczycieli, partnerów, kochanków i kochanek, szefów, podwładnych). Natomiast przeprowadzając test będziesz mógł unaocznić sobie zarówno ogólną strukturę swojej osobowości, jak i złożone powiązania pomiędzy poszczególnymi jej aspektami.
Każdy z czternastu typów jest czymś normalnym i powszechnym. Chociaż każdy ma i słabe, i mocne strony, żaden z nich nie jest „zły”, nie ma również niczego „nienormalnego” w tym, że u kogoś przeważa jeden z aspektów lub niedostaje innego. Różne aspekty osobowości oraz niezwykła rozmaitość wzorów, które potrafi ujawnić nasz autoportret osobowości, to po prostu przejawy cudownej, bogatej różnorodności istot ludzkich.
Czternaście typów i sześć sfer
Każdy rozdział zaczyna się od zwięzłej charakterystyki zasadniczych cech danego typu. Potem szczegółowo rozważamy wpływ tego aspektu osobowości na funkcjonowanie jednostki w sześciu sferach życia, o których mówiliśmy w rozdziale 2: sferze związków, pracy, Ja, emocji, samokontroli oraz rzeczywistości.
Jak zobaczymy, każdym typem „rządzi” pewna sfera lub kombinacja sfer kluczowych. Omawiamy każdą ze sfer na wielu płaszczyznach (np. korzystny i nieodpowiedni dobór partnera, stosunek do dzieci, wybór właściwego zawodu, styl zarządzania), wymieniamy także typowe źródła stresu i podajemy właściwe dla danego typu osobowości sposoby jego zwalczania. Oferujemy obszerny zestaw wskazówek dotyczących postępowania z ludźmi o takiej osobowości, wreszcie proponujemy szereg ćwiczeń pomagających w wykorzystaniu jej mocnych stron.
Pod