Kiedy u nas o zmroku.... Eliza Orzeszkowa

Zwolna podniosła głowę, obróciła ku mnie twarz zapłakaną i spróbowała uśmiechnąć się.

      Czy ktokolwiek zauważył, że istnieje cała kategorya kobiet, które, złapane na gorącym uczynku płakania wnet próbują uśmiechać się. Jest to zalotność, całą potęgę swą widząca w rozweselaniu świata, albo nieufność, wiedząca, że ból jej serca na żadnem innem sercu nie zacięży. Ta, ujrzawszy nieznanego świadka swego płaczu, spróbowała uśmiechnąć się, potem powstać, ale na jedno i drugie siły jej zabrakło. Podałem jej obie ręce, oparła na nich swoje i powstała, poczem zaprowadziłem ją do wygodnej ławki, naprzeciw grobowca umieszczonej, na której usiedliśmy oboje. Nie mogłem przecież w stanie, w jakim się znajdowała, zostawić jej samej jednej pośród grobów. Przez parę minut mokrą chusteczką zasłaniała twarz i odwracała ją odemnie, wstydząc się może płaczu swego, albo nie chcąc ukazać zapłakanych oczu. Potem bardzo cicho wymówiła:

      — Dziękuję!

      A ja na jeden tylko wyraz zdobyć się zdołałem. Wskazując grobowiec, tonem zapytania wymówiłem:

      — Matka?

      W brzmieniu głosu mego musiało być to współczucie, które było w sercu, bo opuściła rękę z chusteczką i po raz pierwszy zwróciła ku mnie twarz, pomimo zapłakania piękną. Śniadawa brunetka, z rysami może nie doskonale regularnymi, ale z cerą delikatną i cudnemi oczyma, świecącemi, jak szafiry w oprawie podłużnej, pod czarnymi łukami gęstych brwi. Wiek jej określiłem sobie na lat około trzydziestu.

      — Tak — odpowiedziała zcicha — to jest mogiła mojej matki.

      I zaraz dodała:

      — Jaki pan dobry!

      — Musiałbym być chyba niepospolicie złym, gdybym nie współczuł wielkiemu żalowi pani…

      Smutnie skinęła ręką.

      — Już teraz, to nic! Przywykłam. Życie, jak rzeka, toczy się, szumi, a my, jak listki, płyniemy na niem coraz dalej, coraz dalej od tego, co za nami zostało…

      Głos jej zadrżał znowu, oczy nabiegły łzami.

      Podchwyciłem i dokończyłem myśl jej:

      — W szumie życia milkną bóle nasze…

      — Ani zupełnie, ani na zawsze nie milkną — zaprzeczyła — powracają, odzywają się, ale w przestankach…

      Urwała; w nawpół spuszczonych jej oczach błysnęło coś nakształt ironii.

      — Człowiek jest niepospolicie marnym…

      — Sąd surowy! — zarzuciłem.

      — O samej sobie go wydaję. Prawdziwy.

      Oczy jej roziskrzyły się nagle.

      — Przecież ja byłam pewną, że jej nie przeżyję, albo przynajmniej, że moje życie będzie już zawsze tylko torturą i żałobą… A potem!

      Znowu nie dokończyła i uczyniła ręką gest pogardliwy.

      — Wpływ czasu, musu, konieczności… — zacząłem i zapytałem: czy dawno to się stało?

      — Wkrótce skończy się trzy lata… W taki piękny zimowy dzień. Słońce świeciło nad ziemią całą, białą od śniegu… Ale po co ja panu to mówię? Co to pana może obchodzie?