people in the audience, and the tree people out there, God bless you, I’m singing for you too ...”
Borrie het ook daardie woorde geken. Hy het dit die middag in Hippo Lodge hardop saam met Neil gesê. Ek het hoendervleis gekry want ek was opeens terug in ’84 in die operasionele gebied naby Ombalantu. Ek was besig met my militêre diensplig en die middag laat was ons in ’n kontaksituasie in die bos. Skote het geklap. Mense het in die stof geval. Versterkings is ingeroep, en later was daar nie meer skote nie. ’n Helikopter het gewondes kom oplaai. Ons peloton het op die grond langs ’n Buffel gesit, en iewers in die donker het een van die ouens in een van die ander pelotonne daardie woorde van Neil hardop gesê: “Thank you, people in the audience, and the tree people out there, God bless you, I’m singing for you too.”
Dit was eienaardig. Oorlog is eienaardig. Of “eienaardig” is seker nie die regte woord nie. Maar wat is die regte woord om oorlog mee te beskryf? Is oorlog nie miskien anderkant woorde nie?
Ek het die middag in die Hippo Lodge nie vir Borrie gevra of dit hy was wat daardie aand daar in die donker naby Ombalantu ou Neil se woorde gesê het nie. Ons het oor allerhande simpel goed gesels, ek en hy: rugby en visvang en meisies, en later het ek gegroet en gery.
Ek het nie eens die holte in Borrie se kop gesien nie, want hy het die hele tyd ’n verbleikte boshoed opgehad.
Alles wat ek verder van Borrie weet, het ek by Floors gehoor.
Soms, laat in die aand, bel Floors my, en dan is hy dronk en effe poëties, en soms vertel hy my van Borrie.
Borrie is kort ná die oorlog getroud en vier maande later weer van sy vrou geskei, sê Floors. Ná die egskeiding het hy op Katima gaan woon. Hy het ’n boot gekoop en mense op toere op die Zambezirivier geneem. Borrie het heen en weer in die Caprivi begin beweeg asof hy op soek was na die mens wat hy eens op ’n tyd was, sê Floors.
Hy het soms vir Borrie gebel, sê Floors, maar dit was moeilik om met hom oor die telefoon te praat. Dit was asof Borrie se tong heel eerste begin doodgaan het.
Die laaste ruk het Borrie min gepraat en dikwels nie uit sy rondawel gekom nie, sê Floors, en wanneer Borrie homself aan mense voorgestel het, het hy gesê: “Hallo, ek was Borrie Borman toe ek nog gelewe het.”
Kort voor Borrie se dood, sê Floors, het ’n klomp van sy buddies vir hom op Katima gaan kuier. Hulle het glo gebraai en gekuier en gekuier en probeer onthou wat hulle al vergeet het; en laat die nag het Borrie elkeen glo toegelaat om ’n dubbele tot rum in die holte van sy kop te gooi en dit te drink.
Floors het nou die aand oor die foon nie vir my gesê hoe Borrie dood is nie. Ek het hom ook nie gevra nie.
JOB INTERVIEW (2006)
“Well, Sir, according to your CV you matriculated in 1980?”
“Yes, Mrs Khumalo.”
“Moreover, you played some rugby?”
“Yes, Ma’am.”
“And you were an active member of the shooting club?”
“Yes, Ma’am.”
“What did you shoot at, Sir?”
“We only shot target, Ma’am.”
“Why, were you practising to shoot people at a later stage?”
“No, Ma’am.”
“Then, what was the necessity for having a shooting club, Sir?”
“For us it was just something like a sport, Ma’am.”
“You also mention in your CV that you were a Voortrekker. Could you please enlighten me on this phenomenon called the Voortrekkers, Sir? Evidently a man of your age could not have participated in the Great Trek?”
“It’s a cultural organisation for children, Ma’am.”
“What was the mission of the Voortrekkers? Did you travel by ox-wagon?”
“No, Ma’am. We just went on camps and stuff.”
“What was the nature of your activities during those camps? Preparing for war?”
“No, Ma’am. We learned how to live in the veld ... and we did some drilling ... and went on night marches ... and learned how to make different knots in a rope, Ma’am.”
“Knots in a rope? To what purpose?”
“To use in time of trouble, Ma’am.”
“Furthermore, it is mentioned in your CV that you were a member of the former South African Defence Force.”
“Yes, Ma’am.”
“For a period of two years?”
“Yes, Ma’am. For two years, Ma’am.”
“Tell me, Sir, please tell me: What is the significance of all these activities mentioned in your CV?”
KUBEROUMA
Ben het gevra of ek nie vir hom ’n foto van sy ma in die ouetehuis sal gaan neem en dit vir hom e-pos nie. Australië toe. Perth toe.
Hy wil dit vir sy twee kinders, Brett (4) en Samantha (2), wys sodat hulle darem kan sien hoe lyk hul ouma Tokkie deesdae. Ek vermoed Ben wil ook sien hoe sy lyk. Hulle het agtien maande gelede Perth toe geëmigreer, hy en Selma en die kinders. Sedertdien was hulle nie weer in Suid-Afrika nie – al sal jy dit nie sê wanneer jy Ben se gereelde e-posse aan my en sy knaende briewe aan Suid-Afrikaanse koerante lees nie. Hy het ’n mening oor min of meer als wat hier by ons aangaan: van die Zuma-hofsaak tot by Pretoria se Tshwane-word.
Ek en Ben was vir ’n ruk op dieselfde dorp op skool. Goed, het ek gesê, ek sal die foto gaan neem, in-scan op die rekenaar en vir hom e-pos.
Sondagmiddag ry ek toe na tant Tokkie toe.
Ouetehuise soos die een waarin sy is, maak my bang. Wat is dit wat ’n mens als in daardie gange ruik? Medisyne? Snuif? Piepie? Gekookte hoender? Talcum powder uit die 1960’s?
En oral op hortjiesbankies sit mos oues vir jou oor hulle kieries en looprame en staar, asof hulle vir jou wil sê: Wag maar, wag, jou dag kom.
Tant Tokkie, wat onlangs 78 geword het, se woonstelletjie is aan die onderpunt van die gang: ’n sitkamertjie, slaapkamer en badkamer, en ’n kombuisie.
Die deur staan oop toe ek daar kom en tant Tokkie met haar bollatjie sit op die bal-en-klou-stoel by die venster. By haar voete staan ’n mandjie met breiwerk en op die tafeltjie langs haar lê twee boeke: ’n Bybelgids van Maretha Maartens en Nan Henning se roman Eensame reisiger.
Ek hou haar koue hand ’n paar oomblikke in myne, sit toe my kamerasak by die stoel langs die showcase neer. Maar ek gaan sit nie. “Tannie het darem mooi goed hier.” Ek gaan staan voor die showcase.
In al die huise van my verlede was showcases nes tant Tokkie s’n, en in omtrent almal was teelepeltjies met dorpswapens op die steel, poedingbakkies met die Voortrekkermonument op, miniatuurkoppies en -pierings, Zoeloeskildvelletjies en -assegaaitjies wat in Durban gekoop is, en ’n porseleinbeeldjie van drie bobbejane, een met sy voorpote oor sy mond, een met sy pote oor sy oe, en een met sy pote oor sy ore: Ek praat nie, ek sien nie, ek hoor nie.
“Ja, ou kind,” sê tant Tokkie toe ek oorkant haar gaan sit. “So gaan dit maar.”
Skuins bokant haar hang ’n boemerang teen die muur – ’n Australiese boemerang. Ben-hulle moet dit Kersfees vir haar gestuur het want dit het ’n rooi strikkie en ’n kaartjie aan waarop staan Merry Christmas.
Maar ek vra tant Tokkie nie uit oor die boemerang nie. Ek vra of sy gehoor het Ben-hulle wil dalk in Oktober kom kuier. Sy sug en sê, ja, Ben sê die kinders word nou groot. Ja, sê ek, ek hoor Ben sê die kinders word nou groot. Toe vra sy of Ben my vertel het hulle sluit nie snags in Australië nie. Ja, sê ek, Ben