hulle was die rivier glad en breed. Die seun het met hom gepraat. Die klank in sy stem het vrae geword, en daarom het Mthetu hom vertel van die vis, sy vis, boontoe op in die rivier in die vlak rietbog.
“Dit is ’n baie groter vis as wat jou pa gevang het,” het hy vir die seun gesê. “Jy sal nie weer so ’n groot vis sien nie, dit is die grootste vis in die hele Siyayirivier tot by die see.”
Die seun het vir hom gesê hy is al in standerd twee, en hulle het hier kom vakansie hou, op die plek waar sy pa grootgeword het. “Kan jy hoor dat my pa kan Zoeloe praat?” het die seun gevra.
“Niemand weet van my vis nie,” het Mthetu geantwoord, “net ek en jy. Maar ek gee nie om dat jy weet nie, jy moet net nie vir jou pa daarvan sê nie, want hy sal my vis kom vang as hy net weet hoe groot hy is. En ek wil hom self vang. Ek weet nou hoe ek dit sal regkry.”
Hulle het met hul bene aan die takke gehang, hulle arms regaf ondertoe totdat hulle koppe dronk en vol bloed was. Hulle het weer opgekom, en so ver as moontlik op die tak probeer kruip, tot daar waar dit oor die water hang.
“Ek het tog ’n BMX,” het die seun gesê. “’n Rooie. In ons dorp ry ek sewe blokke ver skool toe. As ons weer teruggaan skool toe, begin ons swem. Ek swem vir die Otters. Hoekom is jy nie in die skool nie? Julle het mos nog nie vakansie nie. Ons het vanoggend gesien hoe die skoolkinders langs die pad loop!”
“Waar het julle die stokke en die haak vir die visse gekry?” vra Mthetu en kyk na die seun se snaakse wit hare. “Ek wil baie graag een hê.”
Hulle het uit die boom geklim en verder met die paadjie afgeloop.
“Whoza, whoza!” het die seun se pa na hulle geroep. Hulle het in die paadjie gaan staan.
“Kom hier, Wikus, kom eet eers iets voordat julle klein bliksems heeltemal verdwyn.”
Hulle het teruggegaan, en Mthetu het gekyk of daar weer ’n vis gevang is terwyl hulle weg was, maar daar was niks. Hy het saam met hulle hul kos geëet. Brood en soet, wit tee. En ’n appel. Hulle het Mthetu se tee in die bottel se kop gegooi. Hy en die seun het onder die boom gaan sit om te eet; die man het teen die kar se wiel geleun.
Nie lank daarna nie het die man opgestaan en hulle goed bymekaar gemaak. Hy het begin om dit in die kar te laai. Hy het ook die stokke se lyne ingetrek en die vishake se skerp kante aan die stokke vasgemaak.
Mthetu se asem was in sy keel. Die mense was op pad.
“Ek wil ook so ’n stuk lyn hê,” het hy vir die man wat sy taal gepraat het, gesê.
“Uthini?” het die man gevra.
“Ek wil ook so ’n lyn hê,” het hy weer gesê.
“Yini?”
“Ek wil ’n vis vang.”
Die man het gelag, sy kassie oopgemaak en ’n stuk lyn onder uit die kas tussen al die ander goed gehaal. Dit was so gekoek dat dit soos ’n biesiepol gelyk het. Hy het die lyn gegooi; Mthetu het dit raakgevang. Die man het nog rondgekrap, en toe ’n haak ook uitgehaal. Dit was ’n groot haak, groter as die wat hulle aan die lyne gehad het. Dit het nie geblink nie, dit was effens rooierig. Die man het nie die haak vir hom gegooi nie. Hy het dit versigtig aangegee.
“Sala kahle, Mfana,” het hy gegroet.
Die seun het reeds in die kar gesit. “Koebaai, outatjie,” het hy geroep en vir Mthetu gewaai.
Die kar het ’n entjie teruggery, toe skerp gedraai en teen die steilte uitgery.
Mthetu het op sy hurke neergesak met die bondel lyn en die haak in sy hande. Hy het lank na die groot haak gekyk, die skerpte van die omgekrulde punt op sy vinger getoets. En toe het hy begin om die lyn los te torring.
Mthetu het die bol lyn uitmekaar gehaal, elke dag ’n bietjie losser en losser gekarring, terwyl hy op die wal van die rivier by die rivier gesit het. Hy het die vis dopgehou terwyl sy hande gewerk het. Hy het gekyk wat die vis doen, of hy stil lê op die rivierbedding, en of hy tussen die palmiete ronddryf. Die vis was dáár.
Dit het lank gevat om die lyn los te kry, maar toe hy eers ’n los punt in die hoek kry, het dit makliker gegaan. Dit was ’n groot, deurmekaar bol, maar die losgeknoopte stuk lyn het elke dag langer geword. Toe hy uiteindelik die laaste knope losgetorring het, het hy die lyn in lusse om sy vuis gedraai, en dit saam met die haak in die koraalboom se mik gaan sit waar hy dit elke dag weggesteek het.
Dit was sy vis. Niemand moes weet van sy lyn en sy haak nie. Ook nie van sy vis nie.
Hy het een hele oggend gesukkel om die haak aan die lyn vas te kry. Die lyn was sterk, maar glad, en dit wou nie vasknoop soos ’n mens ’n riempie of ’n stuk winkeltou knoop nie. Waar die lyne oorkruis in die knoop bymekaar gekom het, het dit bly gly en lostrek. Hy het toe maar die punt knoop op knoop gegee totdat daar ’n groot knoets groen lyn aan die haak vas was, en hy seker was dat dit nie sal loskom in die water nie. Hy het net die een haak gehad. Dit kon nie wegraak nie.
Alles was reg om die vis te vang. Dit moes net weer oggend word sodat die ander kinders kon skool toe gaan.
Vroegoggend reeds het hy die brandselpap uit die pot gaan krap, en dit in sy hande loop en druk. Hy het op die pap gespoeg, nóg ’n bietjie water bygegooi, en weer gedruk en gedruk. Dit moes ’n pap wees wat aan die haak sal bly sit as dit in die water kom. Dit moes nie ’n pappery word en van die haak afkom nie.
Mthetu het gekyk of daar iemand naby was, en toe by die hut se deur ingeglip en in sy ma se goed gaan krap. Hy het die botteltjie Vaseline onder haar klere gekry en vinnig die blou dekseltjie afgedraai. Hy het met sy voorvinger deur die dik salf geskep, en toe die sloot met sy middelvinger platgesmeer. Hy het sy vinger in die bol pap gesteek en die salf ingewerk totdat dit ’n stywe, beweeglike klont in sy hande was. Toe het hy sy knopkierie gaan haal en al met die oorgroeide voetpad langs begin loop, eers na die boom waar sy lyn en haak in die mik weggesteek was, en toe rivier toe. Die brak het ook saamgedraf.
By die rivier het die brak ’n paar vinnige lekke aan die water gegee, en in die koelte gaan lê.
Mthetu het die los punt van die opgerolde lyn aan sy knopkierie vasgemaak, die res van die bondel losgemaak, en die meeste daarvan om die knopkierie se steel gedraai. Hy sou nie ’n lang stuk lyn nodig hê om die vis te vang nie, die water was te vlak. Hy het ’n stuk van die papklont afgebreek en dit styf om die haak vasgedruk. Hy het ’n stukkie van die pap in sy mond gesteek en daaraan gekou. Dit was korrelrig, met ’n branderige smaak. En hy kon die Vaseline proe.
Die pap was taai, dit het styf om die haak geklou. Versigtig het hy dit in die water laat sak, daar, in die sonkolle tussen die palmiete waar hy geweet het die vis sal wees. En toe het hy gewag.
Hy het gewag vir die swaar lyf van die vis wat aan die pap gaan hap, en dan met sy bek aan die haak gaan vassit. Hy het gegril vir die plat bek en die breë kop en die stekels en die kolle op die vis se lyf wat bo die oppervlak van die water gaan verskyn.
Sy arms het styf aan die stok geklou, gereed om te pluk as die vis byt.
Daar het niks gebeur nie. Hy het die knopkierie stadig opgelig, en die haak uit die water getrek. Die pap was alles af.
Teleurgesteld het hy die lyn uit die water getrek en weer ’n klont om die haak vasgedruk.
Twee gestreepte visvangers het in die droë takke van ’n boom naby hom kom sit en lawaai.
Hy het die lyn weer laat sak. En gewag.
Die haak het slap in die water bly hang, daar was nie eens ’n roering van ’n visbek of ’n vin in die water nie. Lank het hy so gesit, sy teleurstelling ál groter. Hy het gedink die vis sal dadelik byt. Toe hy die lyn uittrek was die pap weer af.
Die vis wou nie die pap aan die haak hê nie. Die pap met die Vaseline was nie die regte kos wat die vis aan die haak sou laat byt nie. Hy moes vir die vis lekkerder kos kry. Iets wat aan die haak sal bly vassit. Vleis.
En toe het Mthetu ’n plan gekry.
Hy