Ojczyzna jabłek. Robert Nowakowski

w czasie pacyfikacji Bereżnicy Niżnej nie zajęły się ogniem, aby sprawdzili wszystkie zakamarki, zaglądała do ziemianek i piwniczek, zapuszczała się w ich najdalszy kąt, bo gdzieś tam mogła ukryć się córka, wreszcie zaczęła rozgrzebywać gołymi rękoma gorące świeże zgliszcza, sztachetami przepychała żarzące się belki.

      Zawołał ją jeden z gospodarzy. Spod gorących popiołów na miejscu jego chaty wystawało coś, co mogło być dziecięcą rączką. Najbliżej stojący pomogli matce wydobyć zwęglone szczątki dziewczynki. I znów rozległ się ten krzyk: „Niusia!”, ale tym razem znacznie głębszy, mroczniejszy, przechodzący w wycie, wypełniony już tylko bezdenną rozpaczą.

      Wieczorem Nina znała już smak nienawiści. Jej wszystkie zmysły zostały okaleczone cierpieniem. Wiedziała, jak brzmią krzyki palonych żywcem. Chciałaby być ślepa i głucha, chciałaby nie żyć. Nauczyła się czegoś nowego: potrafiła wcisnąć głowę między ramiona, kiedy słyszała strzały. Wiedziała, jak skomleć. Wiedziała, że to jedyny znak sprzeciwu. Wiedziała, że trzeba zginąć wiele razy, zanim przyjdzie śmierć.

      4

      Nad ranem poprószył śnieg i Nina obudziła się przemarznięta. Przez chwilę wydawało się jej, że leży w chacie, a jej sen, w którym krzyk ludzi mieszał się z trzaskiem płonących chat, to naprawdę tylko sen i nic więcej. Kiedy jednak otworzyła oczy, spojrzała prosto na chmury ciężko osiadłe nad polem ziemniaków. Uświadomiła sobie, gdzie jest – na prowizorycznym posłaniu z trawy i gałązek, w płytkim dole na rozkopanym kartoflisku – i kim jest – ocalałą z masakry, bezdomną dziewczyną, która z lękiem myśli o tym, czy tego dnia nie pojawi się aby na drodze kolejny oddział ludzi z bronią.

      Ze zbocza, na którym znajdowało się pole, widać było zgliszcza. W dzień porządkowane przez tych, których Niemcy nie wywieźli na roboty do Reichu, którzy nie poszli do ukraińskiej milicji, których nie wzięły ze sobą uciekające oddziały niemieckich, węgierskich, słowackich i ukraińskich dywizji jako poganiaczy bydła, masarzy, kołodziejów i żołnierzy, którzy nie zniknęli w lesie włączeni do oddziałów UPA i którzy, wreszcie, po tych miesiącach narastającej grozy przetrwali też pacyfikację, jakiej dokonały NKWD i Ludowe Wojsko Polskie.

      Kilka metrów od niej stały dwa straszki, zapomniane przy okazji wykopek, a może specjalnie pozostawione przez kogoś: tyczki z trzema gałązkami, na których wisiały białe skorupki jajek. Nina wpatrywała się w nie długą chwilę, przez kilka minut, z szeroko otwartymi oczyma, jakby próbowała pojąć dysproporcję między środkami, którymi dysponowali Bojkowie, a grozą świata. Straszki służyły do odwracania uwagi przechodnia od kartofliska. Nie mógł już rzucić uroku na zagony ziemniaków, raz spojrzawszy na jajka. Ale jakże śmieszne były te kijki w porównaniu z karabinami żołnierzy.

      Widok wstających w dużej odległości od siebie postaci, które wyłaniały się jak spod ziemi, podobny był wizji zmartwychwstania dusz przed Sądem Ostatecznym. W oparach porannej mgły starsi ludzie i nieliczne młode kobiety, których UPA jeszcze nie wzięło ze sobą, by służyły im jako praczki, kurwy, sanitariuszki i kurierki, dźwigali się powoli, wszyscy tak samo zmarznięci, tak samo zrozpaczeni, tak samo bezbronni.

      Nina weszła do domu przez ogródek. Minęła grządki, zdeptane i pokryte warstwą popiołów ze zgliszczy. Oglądała krajobraz wsi przez grabowy żywopłot złożony z powyginanych, gołych teraz gałęzi. Stawała na znajomych płaskich kamieniach starannie ułożonych przed drzwiami do chyży. Wchodziła do sieni, ostrożnie stąpała po miękkiej podłodze. Z miejsca, gdzie było okno, rozciągał się rozległy widok na tarasowe pola. Teraz wszystko było oknem.

      Belki, pomalowane ogniem na gruzłowatą czerń, ciągle leżały na podłodze, posrebrzone szronem i drobinkami śniegu. Cały dom chrupał, trzeszczał i ruszał się, a każdy krok dopełniał dzieła rozkładu.

      – Nina! – usłyszała głos ojca. – Gdzie łazisz?!

      Wyszła z domu. Ich domem tej zimy będzie kamienna piwniczka, nad którą postawili coś w rodzaju szałasu. Z zimą ścigali się w piątkę: Nina, rodzice, siostra i Orest, który uzyskał w swoim oddziale rodzaj tygodniowej przepustki w celu pomocy rodzinie.