odprawującego się, Warszawa [1780], s. 337.
84
Konstytucje Sejmu wolnego ordynaryjnego warszawskiego sześcioniedzielnego Roku Pańskiego MDCCLXXX dnia 2. miesiąca października odprawiającego się, Warszawa 1780, s. 31.
85
R. Rozdolski, Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, dz. cyt., t. 2, s. 159; tłumaczenie z j. francuskiego Marta Nowak.
86
J. J. Kausch, Wizerunek narodu polskiego. Opis podróży ze Śląska do Krakowa [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, dz. cyt., t. 2, s. 146.
87
Ł. Gołębiowski, Domy i dwory, dz. cyt., s. 224–227.
88
W. Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, t. 1: Czasy i ludzie, Kraków 1960, s. 295.
89
O. Popiołek, Bunty chłopskie na Górnym Śląsku do 1811 r., Warszawa 1954, s. 64.
90
L. Wolff, Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie oświecenia, przeł. T. Bieroń, Kraków 2020.
91
A. Hochschild, Pogrzebać kajdany. Wizjonerzy i buntownicy w walce o zniesienie niewolnictwa, przeł. P. Tarczyński, Wołowiec 2016, s. 14.
92
A. Linklater, Owning the Earth. The Transforming History of Land Ownership, London 2013, s. 118.
93
M. Narożniak, Pańszczyzna i modernizacja we wsiach górniczych pod Kielcami, 1831–1863, praca magisterska obroniona w Instytucie Historii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017.
94
P. Linebaugh, M. Rediker, The Many-Headed Hydra. Sailors, Slaves, Commoners, and the Hidden History of the Revolutionary Atlantic, London 2000, s. 18.
96
Zob. A. Hayami, Japan’s Industrious Revolution: Economic and Social Transformations in the Early Modern Period, Tokyo 2015, s. 96–99. Zob. także: Labour, Coercion, and Economic Growth in Eurasia, 17th–20th Centuries, ed. A. Stanziani, Leiden 2012.
97
J. C. Miller, The Problem of Slavery as History. A Global Approach, New Haven 2012, s. 31.
98
Machina do bicia chłopów, dz. cyt., s. 26.
99
E. Baptist, The Half Has Never Been Told. Slavery and the Making of American Capitalism, New York 2014, s. 117–121.
100
Tamże, s. 113; zob. także s. 142–143.
101
S. Mintz, Sweetness and Power. The Place of Sugar in Modern History, London 1985, s. 48–52.
102
E. P. Thompson, The Making of the English Working Class, London 1980, s. 345–346. Zob. także K. Pobłocki, Kapitalizm, dz. cyt., s. 448.
103
W. Johnson, River of Dark Dreams. Slavery and Empire in the Cotton Kingdom, Cambridge 2013, rozdz. 12.
104
J. M. Hobson, The Eastern Origins of Western Civilisation, Cambridge 2004, s. 190–218.
105
O tym, dlaczego rok 1870 stanowi próg współczesności, zob. K. Pobłocki, Kapitalizm, dz. cyt., rozdz. 17.
106
J. Bojko, Dwie dusze, Kraków 1904, s. 4.
107
O. Patterson, Slavery and Social Death. A Comparative Study, Cambridge, MA 1982, s. 44–45.
108
P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie, Lwów 1910, t. 1, s. 119.
109
Piszę o tym obszernie w książce Kapitalizm, dz. cyt., rozdz. 13–15.
110
K. Modzelewski, Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego, X–XIII wiek, Wrocław 1975, s. 132.
111
M. Małowist, Kaffa – kolonia genueńska na Krymie i problem wschodni w latach 1453–1475, Warszawa 1947, s. 69.
112
L. Białkowski, Podole w XVI wieku. Rysy społeczne i gospodarcze, Warszawa 1920, s. 52.
113
J. Wyrozumski, Zagadnienie niewolnictwa w dawnej Polsce [w:] Niewolnictwo i niewolnicy w Europie od starożytności po czasy nowożytne, red. D. Quirini-Popławska, Kraków 1998, s. 137.
114
Cyt. za: J. S. Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII, t. 2, Warszawa 1960, s. 339.
116
W. Serczyk, Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648, Kraków 1984, s. 316.
117
T. Nocznicki, Moje wspomnienia z ubiegłego życia, dz. cyt., s. 16–17.
119
A. Scheer, Ślady szubienic w nazewnictwie terenowym na mapach i planach miast, Świdnica 2006, s. 4.
120
Cyt. za: J. Deresiewicz, Handel chłopami w dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa 1958, s. 44.
121
A. Frycz Modrzewski, O poprawie Rzeczypospolitej, Lwów 1882, s. 184–185.
122
O. Patterson, Slavery and Social Death. A Comparative Study, Cambridge, MA 1982, s. 99.
123
J. Bojko, Dwie dusze, Kraków 1904, s. 2.
124
H. Vautrin, Obserwator w Polsce [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, red. W. Zawadzki, t. 1, Warszawa 1963, s. 815.
125
A. Bućkiewicz, Obrazki stanu włościan litewskich do ich usamowolnienia, to jest do roku 1864 [w:] Obraz wsi sokólskiej połowy XIX wieku w rękopisie Adama Bućkiewicza, red. A. Garbuz, R. Tumiel, Sokółka 2011, s. 47.
126
Tak proponuję tłumaczyć na polski pojęcie Jamesa Scotta „weapons of the weak”. Zob. tegoż, Weapons of the Weak. Everyday Forms of Peasant Resistance, New Haven 1987.
127
Człowieczy los. Dumki i wiersze Jana Raka, Husów 2003, s. 13.
128
J. L. Żukowski, O pansczyznie z dołączeniem uwag nad moralnym i fizycznym stanem ludu naszego, Warszawa 1830, s. 33.
129
T. Ostrowski, Prawo cywilne narodu polskiego, t. 1, Warszawa 1787, s. 47.
130
A. Bućkiewicz, Obrazki stanu włościan litewskich…, dz. cyt., s. 74–75.
131
Zob. przykłady w: R. Rozdolski, Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, t. 1, Warszawa 1962, s. 132–133.
