дарэчы, была абвешчана менавіта ў апошнім горадзе).
Да падобнага меркавання схіляюцца Р. Платонаў і М. Сташкевіч, кажучы, што ўключэнне ў склад РСФСР Магілёўскай і Віцебскай губерняў, калі б іншыя тэрыторыі ССРБ захапіла Польшча, у перспектыве стала б асновай адраджэння беларускай дзяржаўнасці. У такім выпадку трэба было б пераўзысці плошчай БССР плошчу этнічнай беларускай тэрыторыі, што апынулася пад Польшчай. Сёння Рэспубліка Беларусь у выніку магла б мець нашмат больш тэрыторыі.
Зразумела, гэта ўсяго толькі разважанні з вобласці альтэрнатыўнай гісторыі. Аднак у дадзеным выпадку на іх фоне больш выразна ўсведамляецца рэальнасць гістарычнага развіцця Беларусі ў міжваенны перыяд.
Такім чынам, Беларуская Рэспубліка была спляжана молатам (бальшавіцкай Расіяй) на кавадле (Польскай Рэспубліцы), што і было замацавана 18 сакавіка 1921 г. Рыжскай дамовай. Савецкая Беларусь у складзе шасці паветаў, як адзначае беларускі даследчык Язэп Юхо, хоць і абвяшчалася незалежнай, фактычна і юрыдычна з’яўлялася аўтаномнай вобласцю ў складзе РСФСР. Аб гэтым сведчыць і пастанова ІІІ з’езда Кампартыі Беларусі (лістапад 1920 г.):
«Белоруссия, являясь Социалистической Советской Республикой, одновременно является составной частью РСФСР, и все органы в области общих мероприятий должны быть подчинены соответствующим комиссариатам РСФСР, однако они должны иметь определенную свободу в области разрешения вопросов местной жизни».
Праўда, падпісаўшы прэлімінарную дамову з Польшчай, Масква пайшла на фармальныя саступкі і, як ужо было сказана, 16 студзеня 1921 г. заключыла з савецкім Мінскам дамову, у якой прызнаваўся суверэнітэт Савецкай Беларусі, што было пацверджана пры стварэнні СССР.
У Рызе быў скончаны першапачатковы этап станаўлення новай беларускай дзяржаўнасці. Так атрымалася, што ў гэты перыяд найбольшымі «ворагамі беларушчыны» (так сказаў Янка Купала) праявілі сябе бальшавікі (напачатку зусім не хаваючы гэтага – як бы не апраўдвалі іх пасля палітыкі і гісторыкі). Але менавіта Масква была вымушана не толькі прызнаць нацыянальныя памкненні беларускага народа, але і арганізаваць яму намінальную суверэннасць, кіруючыся, натуральна, меркантыльнымі інтарэсамі – не выпусціць гэты народ са сваёй палітычнай арбіты. Як гаркава-іранічна сказаў Янка Купала:
А нам чужы статут
Паднёс пяць паветаў, —
Жыві і ўладай тут!
Ну, дзякуй за гэта!..
Варыянтаў рашэння «беларускага пытання» на пачатку 1920-х гг. існавала шмат. Беларускі гісторык Тацяна Процька выдзяліла шэсць мадэляў:
«антибелорусская модель автономных областей (через Облисполкомзап), национальная автономия (через Белнацком), независимая советская социалистическая республика (БССР, первое объявление), независимая социалистическая республика-буфер (ССРБ) и образцовая коммунистическая республика БССР».
Варта дадаць, што да гэтага часу дэактуалізаваліся такія мадэлі