Bałkany-terror kultury. Ivan Colovic

II Petrović Njegoš (1813–1851) – władyka, duchowny i świecki władca Czarnogóry (od 1830), poeta romantyczny (przyp. MP).

9

Matija Bećković, Služba, Beograd 1990, s. 139.

10

Ulrih Bielefeld, cyt. za serbskim przekładem Drinki Gojković, Stranci, prijatelji ili neprijatelji, Beograd 1998, s. 297.

11

Hilandar – zbudowany pod koniec XII wieku przez Stefana Nemanję i jego syna Rastka (świętego Sawę) serbski monaster na górze Athos; cel religijno-patriotycznych pielgrzymek Serbów (przyp. MP).

12

Mowa o Milanie Milutinoviciu, prezydencie Serbii od grudnia 1997 do grudnia 2002 roku.

13

Slobodan Mileusnić, Manastiri kao medjaši srpskog duhovnog prostora, w pracy zbiorowej Geopolitička stvarnost Srba, Beograd 1997, s. 474–476.

14

W bitwie z Turkami na Kosowym Polu (15 czerwca, w dniu świętego Wita, 1389) wojska serbskie i bośniackie pod wodzą księcia Lazara poniosły klęskę, która zapoczątkowała trwającą ponad cztery wieki niewolę, ale powstrzymała dalszy najazd Turków; bitwa ta i jej bohaterowie stali się tematem poezji ludowej (przyp. MP).

15

Dževad Karahasan, Dosadna razmatranja, Zagreb 1997, s. 110–113.

16

Najzwięźlej tę ideę wyraził pewien profesor literatury: „Duchowy obszar narodu, w tym przypadku serbskiego, nie zależy – nie może zależeć – od granic państwowych, bo on istnieje i musi przetrwać nawet wtedy, kiedy państwo zginie albo upadnie, albo drastycznie się zmniejszy” (Dragan Nedeljković, Srpski duhovni prostor u nama, „Zbilja”, 31.12.1998).

17

Dževad Karahasan, Sara i Serafina, Zagreb 1999, s. 5.

18

Jean-Marie Goulemont, Eric Walter, Les centenaires de Rousseau et de Voltaire, w: Pierre Nora (red.), Les lieux de mémoire, Paris 1997, s. 379.

19

Johann Herder, Von Ahnlichkeit der mitteren englischen und deutschen Dichtkunst, 1777, cyt. za: Giuseppe Cocchiara, Dzieje folklorystyki w Europie, przeł. Wojciech Jekiel, Warszawa 1971, s. 193.

20

Alain Finkielkraut, Porażka myślenia, przeł. Maryna Ochab, Warszawa 1992, s. 15.

21

Giuseppe Cocchiara, dz. cyt., s. 300.

22

Habermas opisuje, jak w drugiej połowie XIX wieku niemiecka filologia doprowadziła do przeniesienia punktu ciężkości nauczania w szkołach niemieckich z ludzkości na naród: „Jako nauka, a także poprzez swoją praktykę wydawniczą, przyczyniła się ona do przeniesienia pietystycznie obciążonego wzorca nauczania w niemieckich szkołach z »ludzkości« na »naród«. Najpóźniej od doby cesarstwa w głowach germanistów apolityczny etos naukowości zaczął iść pod rękę z mentalnością stworzoną przez narodowe mity. Zwyczajne nauczanie zyskało charakter uroczysty, niemieckich klasyków wysławiano jako duchowych bohaterów, ich teksty uwielbiano, ale ich nie analizowano” (Jürgen Habermas, cyt. za serbskim przekładem Đorđa Vukadinovicia i Aleksandry Kostić, Postnacionalna konstelacija, Beograd 2002, s. 32).

23

Na ten temat, a szczególnie o granicach interkulturowej komunikacji, zob. Ivan Čolović, Etno, przeł. Magdalena Petryńska, Sejny 2012.

24

Božidar Finka, Hrvatski jezik kao najznatnije hrvatsko obilježje, w: Duhovna obnova Hrvatske, red. don Anto Baković, Zagreb 1992, s. 96.

25

Matija Bećković, Služba, Beograd 1990, s. 49.

26

Georges Bataille, Literatura a zło, przeł. Maria Wodzyńska-Walicka, Kraków 1999, s. 69.

27

Rastko Petrović w „geologicznym folklorze”, będącym według niego podstawową warstwą twórczości ludowej, znajdował coś w rodzaju mistycznego połączenia człowieka i przyrody. Widać je – pisał Petrović – w tym, że „każda poetycka hiperbola, metafora, porównanie itd. jest nie tylko formą literacką, ale też nieustannym sprzężeniem losu człowieka i całej przyrody, i to dzięki obrazowemu poszerzaniu językowego i poetyckiego wyrazu” (Mladićstvo jednog genija, 1924, w: Eseji i članci, Dela Rastaka Petrovića, t. 4, Beograd 1974, s. 320).

28

Jean-François Lyotard, Le Différend, Paris 1983, s. 228.

29

Klaus Roth, cyt. za serbskim przekładem Aleksandry Bajazetov Vučen, Slike u glavama. Ogledi o narodnoj kulturi jugoistočne Evrope, Beograd 2000, s. 51.

30

Cyt. za: tamże, s. 52.

31

Por. Radost Ivanova, Zbogom dinosauri, dobrodošli krokodili. Etnologija promene, przeł. Dejan Ajdačić, Beograd 2000.

32

Klaus Roth, dz. cyt., s. 53.