тотып кыса, бай кычкырып куя.) Әкрен. Бусы баласы, мичтә ята анасы. Янчыгыңда күпме акча бар?
– Әстәгъфирулла…
Бәхтияр. «Әстәгъфирулла» сы соңыннан. Янчыгыңда күпме акча бар? Әллә телең йоттыңмы?
– Бер тиен юк.
Бәхтияр. Синдә булмагач, кемдә булсын! Чыгар!
Бай калтырана-калтырана янчык чыгарып Бәхтиярга суза. Бәхтияр янчыкны ачып акча ала да янчыкны байга кайтарып бирә.
Ике тиен генә алдым, җирдәш, үпкәләмә. Үземә түгел. Юлларың хәерле булсын, базарың уңсын. Тавышыңны базарда чыгарма, өеңә кайткач туйганчы кычкырырсың. Базарда кычкырсаң, өеңдә кычкыра алмассың. Сау бул.
Бай карана-карана чыгып китә. Бәхтияр Василий янына килеп тиенне бирә.
Бери!.. Уходи…
Василий акчаны алмый торгач.
Ал!
Василий акчаны алып, Бәхтиярга карый-карый, бер читкә авыша да Бәхтиярны күзәтә.
Теләчев (тәмам аптырап төшкән). Нишләвең бу синең, Бәхтияр?! Йа Алла, йа Алла… (Чигенә-чигенә чыгып китә.)
Бәхтияр янына Василий килә.
Василий. Син кем?
Бәхтияр. Кемлегемдә ни эшең бар, юлыңда бул.
Шулчак мәйданга бер кешегә ияреп зур гына төркем чыга. Алдан килүченең кулында кәгазь.
– Укы, кычкырып укы.
Алдан килүче туктап кала.
– Җәмәгать, укый белмим. «Манифис» дип язылганын көчкә таныдым.
– Кем укый белә.
– Бир монда!
Төркем янына Бәхтияр килә. Алдан килүченең кулыннан кәгазьне тартып ала.
– Нишлисең?
Бәхтияр. Кычкырма. (Кәгазьгә күз йөртеп чыга.)
– Укый белсәң, кычкырып укы.
– Туктагыз инде, өелмәгез.
– Нәрсә өелмә, безнең дә ишетәсе килә. Укы!
Бәхтияр (әкрен генә укый башлый). «Мин, – барча аксөякләр вә гади халыкның, төрле өлкәләр вә илләрдәге җан ияләренең ирекле хөкемдары…»
– Ишетелми.
– Кычкырып укы!
Бәхтияр (кычкырыбрак укый). «…бөтен Русиянең бөек, гали императоры Пётр Фёдорович, – үземнең падишаһ хәзрәтләрем тарафыннан расланган, махсус указымнан тикшереп белмәк вә инанмак өчен, тугры вә ихлас күңел илә торып хезмәт итмәк вә сугышмак өчен үз кулымнан вә үз телемнән ошбу бөек язуны бирдем.
Минем тарафтан олуг императордан мәрхәмәт алыгыз: казаклар вә калмыклар вә татарлар. Кайсылары миңа, император галиҗәнаплары падишаһ Пётр Фёдоровичка гаепле булган булсалар, мин государь Пётр Фёдорович бөтен гаепләрегезне кичерәм. Газиз җаны белән тугрылыклы булган кешеләр өчен, әлбәттә, ярлыкагучы булырмын – җирегезне вә суыгызны, вә байлыгыгызны, вә утыгызны, вә кырыгызны, вә агачыгызны, вә дары, вә акча, вә кургашын, вә икмәк, вә тоз, вә башкалары белән».
Арттан тавыш. Эй ты, говори по-русски.
Бәхтияр. По-татарски написано.
Тавыш. Переводи.
Тавышлар. Укы әйдә, туктама. Урыс өчен чыккан манифест түгелдер ул. Урыс болай да начар яшәми.
– Каян беләсең?! Бөтенебезгә дә бер патша.
– Тик кенә торыгыз, укып бетерсен!
Бәхтияр (манифестны укый). «Кемдер бояр кулында