Сайланма әсәрләр. Том 3. Шайтан каласы. Хан оныгы Хансөяр / Избранные произведения. Том 3
аталарын күрми калган угланнар да бар иде. Васыятьне шәех Игәнәй укыды. Бөек Болгар иле ханы Сәлим тәхетне икенче угланы Илһамга васыять иткән иде. Васыятьне укыгач, мәҗлескә җыелган халык бертын тик утырды, һәркем үз уенда иде. Шуннан шәех Игәнәй торды да: «Фатиха бирик, җәмәгать, хан сүзе – аткан уктыр. Төрки Болгары тәхетенә мәрхүм ханның икенче угланы Илһам утыра. Игелек сиңа, углан. Авыр аягың җиңел булсын! Амин!»
Әнә шулай итеп Сәлим ханның икенче угланы олуг хан тәхетенә утырды. Илһам углан моны көтмәгән иде бугай, бер мәлгә каушап калды. Әйе, өмет иткән булса да, ул да хәтта атасы тәхетне өлкән угланы Хаҗига васыять иткәндер дип уйлаган иде, шуның өчен каушавы, дулкынлануы, гасабилануы йөзенә үк бәреп чыкты. Әмма тәхеткә таба ике-өч адым ясауга, тәүге каушавы үтте, башын күтәрә төшеп, түр якка узды, тәхеткә утырды, терсәкләрен җайлабрак терәккә куйды. Шуннан соң гына мәҗлескә килгән аксакалларга, куштаннарга күтәрелеп карады. Чынын гына әйткәндә, вәзир вә аксакаллар түгел, бу хакта, тәхетне кемгә, кайсы угланы вә оныгына васыять итүе турында хәтта ханбикә дә белмәгән иде. Ә хан, мәрхүм, әнә ничек хәл иткән. Ана кеше буларак аңа ике угланы да якын, бертигез иде. Ләкин баш бала дигән нәрсә дә бар бит!..
Васыятьнамәне укыганда «Илһам» исеме аталуга, әмир Хаҗиагарынып китте. Ләкин моны берәүгә дә сиздерергә теләмәде, ничек утырган булса, шулай утыра бирде. Болгар тәхете варисына мәҗлестәгеләр барчасы да торып баш иделәр, әлбәттә, Хаҗи углан да бу чарадан читтә калмады. Илһам хан абасы әмир Хаҗи ягына күз ташлап алды. Аналары да эчке бер сиземләү белән аңлады аның хәлен – өлкән угланга кыен, бик кыен! Ана аның янына килде, һичкемнән тартынмый угланының башыннан кочты. Ханбикәнең бите буйлап күз яшьләре тәгәрәште, күз яшен сөртмәде ул, күрсеннәр, карасыннар дигән кебек, хәтта угланның яңагыннан сыйпаштырып торды. Хәер, монда бер дә оялырдай нәрсә юк иде. Ул ана кеше, мәрхүм атасы, төрки дөньясындагы гадәти гореф-тәртипне бозып, тәхетне кече угланына васыять итә. Дөрес, бер дә эшләнми торган хәл түгел-түгелен, элек тә шулай булгалаган. Ләкин акыл вә зиһене, булдыклылыгы, теләсә кемгә баш бирмәве белән аерылып торган Хаҗи угланын ул Болгар тәхетенә лаеклырак саный иде. Әйе, ханбикә Зөбәрҗәт шулай уйлый. Атасына да баш бирмәде шул, мөстәкыйль яшәде, үз акылы белән дөнья көтте Хаҗи углан.
– Атаң соңгы сулышына кадәр Гали оныгын көтте, балам. Аны исән диләр, хакмы шул?
– Миңа алтмыш яшь, аңа кырык тулып узгандыр инде, анам. Ул бала, исән-имин булса, бер кайтмаса бер кайтыр, иншалла.
– Кайберәүләр кайткан дип тә сөйлиләр.
– Кеше ни сөйләмәс, гайбәткә гает укытмыйлар.
– Хат язардай, хәбәр җибәрердәй итмәде шул атаң, баланы, куып җибәргәндәй, ят җиргә озаттырды, ят җиргә, балакай. Килен дә, углымны эзләргә киттем, дип юкка чыкты.
– Киленең Акбикә Бачман баһадирга тагылып китте, анам, – диде әмир Хаҗи, кырысрак итеп. – Миңа ул хакта сөйләмәс идең, анам. Минем ишем бар, хатыным.
– Ягъкуб тархан кызымы? Бик яшь түгелме соң?..
– Тай түгел, биле сынмас, анам. Үзе риза булып килде.
– Йа