– bu, həmişə faydalı gediş olub, – Esseks qeyd etdi.
– Komissiyanın tərkibinə bir rus, bir ingilis, bir nəfər İran hökumətindən, bir Azərbaycan demokratı, bir nəfər də amerikalı daxil etməyi təklif edirik.
– Bəli, bəli, sözsüz. Amerikalı hökmən olmalıdır. Nə qədər çox tələb olsa, bir o qədər yaxşıdır.
Mak-Qreqor davam etdi:
– Əldə bir sıra faktlar var; məsələn, biz hesab edirik ki, Azərbaycanda baş verən hadisələr demokratik hərəkat deyil, inqilabi hərəkatdır. İran isə belə kəskin hərəkatlar üçün yetişməyib, vətəndaş müharibəsi başlana bilər. Bu isə Orta Şərqdə sülh üçün təhlükə törədər…
– Materialların hamısı budurmu?
– Bəli, – Mak-Qreqor başını qaldırmadan cavab verdi.
– Bu materiallar əsasında biz rusları bütün İrandan sıxışdırıb çıxarmalıyıq. Bizim vəzifəmiz budur.
– Biz nəyə görə rusların İrandan çıxıb getmələrinə belə əlləşirik?
– İlahi! Siz bunu istəmirsiniz?
– İstəyirəm. Amma orada daha vacib iş tapa bilərdik.
– Bundan vacib nə?
– İranda vəziyyət ağırdır. Ruslarla birgə çalışaraq müəyyən işlər görməyi təklif edə bilərik.
– Axı nə təklif edə bilərik?
– İranı idarə edən bir ovuc rüşvətxorun əvəzinə əsl hökumət yaradılmasını… Əgər ruslar bizə kömək etməyə razılaşsalar, bu heç də çətin olmaz. Onda iranlıların dostluğunu qazanardıq.
– Bəlkə, İran neftindən əl çəkək? Onları xalqa verək?
Mak-Qreqor bu cavabdan razı qalmadı. Esseks onun qoluna girib Dreykin otağına apardı. Esseks Kremllə calaşmaq, Molotovun özü ilə danışmaq istəyirdi.
– Bu, mümkün olan iş deyil! – Dreyk səsləndi.
Elə bu vaxt bayaq konki sürən qız əlində kağız qovluq otağa daxil oldu. İndi o, qara libas və ağ yaxalıqda idi.
– Ketrin, nə gətirmisiniz? – Dreyk soruşdu.
– Məlumatlar toplusunu və Tehrandan teleqram.
Qız sakitcə Esseks və Mak-Qreqoru süzürdü. Teleqramı masanın üstünə qoydu.
– Təşəkkür edirəm. Tanış olun: lord Esseks və mister Mak-Qreqor. Bu isə Ketrin Klayvdır, – Dreyk dedi.
Qız başını tərpədərək soyuqqanlılıqla soruşdu:
– Qəzaya uğrayanlar sizsiniz?
– Bəli, – Esseks cavab verdi.
– Ruslar zəng vurub üzr istədilər.
Qız çıxdı. İçəri Melbi daxil oldu.
– Mən telefonda Antonovu tapa bildim. Dedim ki, məsələ İran Azərbaycanı haqqında danışıqlara aiddir. Antonov soruşdu ki: "Lord Esseks Azərbaycan barəsində nə demək istəyir?"
Esseks güldü.
– Mən oturub gözləyə bilmərəm. Mənə maşın verə bilərsinizmi?
Üçüncü fəsil
Səfirliyin "Rolls-roys"u Kremlin sol yanındakı körpüdən keçdi. Maşın Xarici İşlər Nazirliyinə yaxınlaşıb qapıda dayandı. Onlar düşüb içəri keçdilər. Bu gözlənilməz gəlişin növbətçidə çaşqınlıq yaratdığı aydın görünürdü. O, tez harasa zəng etdi. Az keçmiş pilləkəndə qara sağanaqlı gözlük taxmış alçaqboylu bir əməkdaş göründü.
– Hər vaxtınız xeyir, lord Esseks. Gözləməyə məcbur edildiyiniz üçün üzr istəyirik. Lakin gəlişiniz barədə xəbərdar edilməmişik. Yuxarı qalxmağı rica edirəm.
– Sağ olun ki, qarşımıza çıxdınız. Bu isə köməkçim Mak-Qreqordur.
– Mənim soyadım Korindir.
Onlar yuxarıda xalça döşənmiş bir otağa daxil olub əyləşdilər. Korin dedi:
– Cənab Suşkov bu saat gələr. Şöbə müdiri.
Suşkovun gəlişinə müntəzir olan Korin qımıldanmadan oturub susurdu. Suşkov gəldikdə ingilis dilində sərbəst və aydın tərzdə:
– Lord Esseks, sizi sağ və salamat görməyimə çox şadam, – dedi.
Esseks divandan qalxdı və Suşkovun əllərini sıxdı.
– Cənab Molotov nazirliyin bir əməkdaşını səfirliyə göndərmişdi ki, səhhətinizi öyrənsin.
– Görünür, rastlaşmamışıq, – Esseks əllərini yana açdı.
Araya sükut çökdü. Esseks az keçmiş dilləndi:
– İlkin danışıqlar qeyri-rəsmi xarakter daşıyır, müəyyən gündəlik yoxdur. Buna görə özümüz gəldik. Öz ehtiramımızı mister Molotova şəxsən yetirməyi arzulardıq. Bir də ki danışıqlara mümkün qədər tez başlamaq istərdik.
Suşkov dinmədən başını tərpətdi. Sonra söhbət İrandan düşdü. Bəlli oldu ki, ixtisasca dağ mühəndisi olan Suşkov da İrana yaxşı bələddir. Hətta Mak-Qreqorun atasını bir geoloq və coğrafiyaşünas kimi yaxşı tanıyır.
– Mister Molotovu görə bilərik? – Esseks soruşdu.
– Təəssüf ki, indi Moskvada deyil. Moskva konfransında gərgin çalışdıqdan sonra dincəlməyə getmişdir.
– Mister Suşkov, mister Korin, sizinlə tanış olmağıma çox şadam. Lütfən, mister Molotova çatdırın ki, gələn kimi onu görmək bizi çox məmnun edər, – Esseks dedi.
– Biz hər şeyi yoluna qoyar və sizə xəbər çatdırarıq.
Dördüncü fəsil
Səfirlikdə Esseks dedi ki, Suşkov ona xoş təsir bağışladı. Mak-Qreqor da onun barəsində yaxşı rəydə idi:
– Həmədanda bir alimdən başqa hələ atamın əsərlərindən xəbəri olan adama rast gəlməmişəm.
Onlar Molotovun zəngini gözləyirdilər. 1945-ci ilin son günü idi. Axşam düşür, Molotov zəng etmirdi. Esseks düşünürdü ki, Molotov onları bu gün çağırmaz. Melbinin mənzilindəki nahar sükutla keçdi. Nahardan sonra Mak-Qreqor şəhərdə gəzmək istədi. Az qaldı darvazanın ağzında başını aşağı salıb yeriyən qadınla toqquşsun. Ona yol vermək üçün kənara çəkildi, dərhal da onun konkisürən Ketrin Klayv olduğunu anladı. O, Ketrinlə salamlaşdı. Ona səkidən küçəyə enməsində kömək etdi. Ketrin Mak-Qreqorun qolundan bərk-bərk yapışmışdı.
– Siz hara gedirsiniz?
– Elə-belə, Moskvaya baxmaq istədim.
– Əvvəllər burada olmusunuz?
– Xeyr.
– Onda mənimlə Qızıl meydana gedə bilərsiniz. Siz, gərək ki, Mak-Qreqorsunuz, hə?
– Bəli.
Ketrin Klayv səfirliyin attaşesi vəzifəsini icra edirdi.
…Başları söhbətə qarışdığından Qızıl meydandan ötüb-keçmişdilər. "Britaniya müttəfiqi"