Avropaya yollanır və xristian dərvişi tapır. Tacirin yaxınlaşmağı ilə onun dilə gəlməyi bir olur:
– Ustad mənimlə əlaqə saxladı.
Tacir dərvişin göstərdiyi istiqamətə baxır və Cəlaləddini görür. Mövlana deyir:
– Onun dağında yaquta da, çınqıla da yer var.
Konyaya qayıdan tacir Rumiyə xristian dərvişin salamını çatdırır və özü də dərviş icmasına qoşulur.
AXTARDIĞIN DAXİLİNDƏDİR
Bir dəfə sufi mistiki Rəbiyyə axşam saatlarında balaca evinin qabağında, küçədə nəsə axtarırdı. Günəş batmaqda, qaş qaralmaqda idi. Onun başına bir dəstə adam yığışır. Camaat soruşur:
– Nə edirsən? Nə itirmisən? Nə axtarırsan?
– İynə itirmişəm, – qadın deyir.
– Hava artıq qaralır, iynəni tapmaq çətin olacaq, gəl sənə kömək edək. Hara düşdüyünü xatırlayırsan? Küçə böyükdür, iynəsə balaca. Yerini dəqiq bilsək, tapmaq asan olar.
– Kaş ki bu sualı verməyəydiz, – Rəbiyyə deyir, – açığı, o, küçədə deyil, evdə düşüb.
Camaat gülə-gülə deyir:
– Ağlının azdığını onsuz da bilirdik! İynə evdə düşübsə, onu niyə yolda axtarırsan ki?
– Sadə və məntiqi səbəbdən, – Rəbiyyə cavab verir. – Evin içi qaranlıqdır, bayırsa hələ bir az işıqlıdır.
Camaat qəhqəhə çəkib dağılışmağa başlayır. Rəbiyyə onları geri çağırıb deyir:
– Ayaq saxlayın! Məhz siz belə edirsiniz; mənsə, sadəcə, nümunə götürürəm. Siz xoşbəxtliyi zahirdə axtarırsınız, halbuki əsas sualı verməyi unudursunuz: onu harada itirmisiniz? Mənsə deyirəm: onu daxilinizdə itirmisiniz. Siz səadəti sadə və məntiqi səbəbdən, duyğu orqanlarınız zahirə yönəldiyindən və orada azacıq işıq olduğundan xaricdə axtarırsınız. Mənsə öz təcrübəmdən çıxış edib deyirəm ki, xoşbəxtliyi orada itirməmisiniz. Mən də onu illər boyu zahirdə axtarmışam, amma bir gün daxilimə nəzər salıb heyrətləndim. Axtarmağına dəyməzmiş: axı o, həmişə içimdə olub…
QAYÇI
Ürək nevrozundan əziyyət çəkən bir nəfər Ruminin yanına gəlib deyir:
– Gəzmədiyim loğman qalmayıb, heç kəs dərdimə əlac tapa bilməyib. Sizə pənah gətirmişəm.
Ustad qonağı diqqətlə seyr edib azacıq fikrə gedir və deyir:
– Mənə qayçı gətirin.
Şagirdlər qayçını gətirənədək yerindəcə əsəbi halda qurdalanan qonaq sonda səbrini basa bilməyib soruşur:
– Olmaya ürəyimi kəsmək istəyirsiniz?
Rumi qəhqəhə çəkib deyir:
– Mən cərrah deyiləm, özü də qayçı ilə ürəyi əməliyyat eləmək barədə ilk dəfə səndən eşidirəm.
Nəhayət, qayçını gətirirlər və Rumi qonağın köynəyindəki düymələrdən birini kəsib tövsiyə edir:
– Bunun yerinə başqasını tikmə, üstəlik, ora toxunma.
Rumi həmin adama iki həftədən sonra gəlməyi tapşırır və deyir ki, bu müddət ərzində yaxşılığa doğru dəyişiklik olacağını gözləyir.
İki həftədən sonra qayıdıb gələn şikayətçinin bu dəfə üz-gözündən sevinc yağır:
– Həkim məni müayinə elədi, ürəyimi də dinlədi və hər şeyin qaydasında olduğunu dedi. Möhtərəm, olmaya siz düyməmdən zalım ruhları qovdunuz?
Rumi gülümsəyərək cavab verir:
– Həmişə köynəyinizin ürəyinizə yaxın olan düyməsini sıxır və oynadırdınız. Ürəyinizi gəmirən “ruh” elə bu düymə idi. Onu kəsməklə və sizə həmin yerə toxunmağı qadağan etməklə ürəyinizi əlinizin əsəbi hərəkətlərindən azad etmiş oldum.
MÜƏLLİMİN ÖHDƏLİKLƏRİ
Birisi Bəyazid Bistamidən xahiş edir:
– İcazə ver sənin ailənin üzvü olum.
– Bunun üçün bir neçə tələbimi yerinə yetirməlisən, – Bəyazid deyir. – Həqiqətən şagirdlik etmək istəyirsənsə, çoxlu öhdəliyin olmalıdır.
Namizəd soruşur:
– Bu nə öhdəliklərdir ki?
Müəllim cavab verir:
– Qış qapını kəsdirib. Meşəyə gedib çırpı yığmalısan. Növbədə mətbəx işləri var. Daha sonra nə etmək lazım olduğunu da deyəcəyəm.
Namizəd deyir:
– Amma mən Həqiqət axtarışındayam. Bu işlər mənə necə kömək edəcək ki? Çırpı yığmaqla Həqiqətə çatmaq arasında nə əlaqə var?
Müəllim deyir:
– Ya məni dinlə, ya da özünə başqa müəllim axtar. Tələb nə qədər cəfəng olursa olsun, onu yerinə yetirməlisən. Əks halda gerçəyi qəbul etmək nədir bilməyəcəksən. Mən də çırpının Həqiqətlə heç bir ortaq nöqtəsi olmadığını bilirəm, lakin buna hazır olmağın Həqiqətə dəxli var. Başqa işlər də həmçinin. Buyurduqlarımı sevə-sevə yerinə yetirməlisən. Bu səni Həqiqəti qəbul etməyə hazırlayacaq. Mən onu sənə indi açıqlaya bilmərəm. Gözləməyi öyrənməlisən.
Hələ də müqavimət göstərən şagird soruşur:
– Yaxşı, bəs Müəllimin vəzifəsi nədən ibarətdir?
Müəllim cavab verir:
– Müəllimin vəzifəsi oturub idarə etməkdir.
– Onda mənə Müəllim olmağa kömək et. Məni öyrət. Mən hazıram.
ADİLİK
Rəşid Sitarzadənin yanına bir dəstə yeni şagird gəlir. Bu adamlar sufinin möcüzələri barədə gəzən şayiələrdən əməlli-başlı təsirlənmişdilər və Həqiqətin mənbəyinə yaxınlaşdıqlarını düşünürdülər.
Rəşid deyir:
– Aranızdan bir nümayəndə seçin, hisləriniz barədə danışsın.
Namizədlərdən biri irəli çıxıb söyləyir:
– Biz Ali Varlıqdan vəcdə gəlirik, Biliyə ehtirasla can atırıq, Ənənəyə toxunuş bizi ucaldır.
Rəşid deyir:
– Hislərinizi yaxşı təsvir etdiniz. Həyəcanlandırıcı şeylər xoşladığınız üçün sizə adi həqiqətlər söyləyəcəyəm. Siz həyatdan öyrənməlisiniz. Həyatsa biliyə gedən yoldur və bu, yer üzündə ən adi həqiqətdir. Həyatı dərk etmək üçün ən adi həyati sınaqlardan çıxmalısınız, özü də bunun üçün onun maraqlı olması heç də şərt deyil.
Namizədlərdən biri səslənir:
– Nümayəndəmiz təkcə öz adından danışdı, niyə hamımız onun davranışının qurbanı olmalıyıq ki?!
Rəşid