am Bleyk
I
ÇOX GEC GƏLMIŞƏM?
Qoca kişi Kəşmirdə bol olan, kanyonun sonundakı buz körpülərindən birinə diqqətimi çəkdi. Hər qış yağan qar dərin dərələri və çay yataqlarını ağzına qədər doldurur və donur, su isə buzun altında tunel qazaraq oradan görünmədən, bu səsə bələd olan qulaqdan başqa heç kəsin eşitməyəcəyi tərzdə axır. Üstəlik, bu körpünün donmuş təbəqəsinin üzərindən yıxılmaq qorxusu olmadan keçmək də olar. Ancaq yazın sonunda, qar əriməyə başlayanda su tuneli getdikcə böyüyür və onun üstündəki buz təbəqəsi daha da nazilir. Nəhayət, ortada bir boşluq görünür. Boşluq daha da genişlənməzdən əvvəl tullanaraq buradan keçə bilərsiniz, lakin iyulun sonuna doğru gedəndə bu, təhlükəli olur. Sentyabrın sonunda, qış başlamazdan əvvəl yalnız hansısa axmaq buradan keçməyə cəsarət edə bilər.
"Hər kəs öz qışını və buz körpüsünü özü ilə aparır. Və öz boşluğunu", – yol yoldaşım dedi.
Bunlar məni adi qiymətin yarısından da az ödənişlə Amarnat mağarasına aparmağı təklif edən qoca qatırçı üçün təəccüblü sözlər idi. Amma o, haqlı idi. Qəfildən bu səyahətimi ruhumdakı belə bir boşluqdan sıçramaq üçün simvolik cəhd kimi gördüm və yaxın keçmişdəki həyatımı belə cəhdlər silsiləsi, o biri tərəfə keçmək üçün olan tullanmalar kimi gördüm; başgicəlləndirici yıxılmalar; boşluğun o qədər də geniş olmadığı bir keçid nöqtəsi tapmaq cəhdləri.
Mən hər zaman ikinci mənliyimin fərqində olmuşam. Uşaq vaxtı onunla çox yaxın idik, amma getdikcə aramızda inamsızlıq yarandı. Dünya mənim intellektual “Mən”imin tərəfini tutdu, instinktiv tərəfim isə dəfələrlə utanaraq geri çəkildi. O, intellektual “Mən”imin ona bərabər hüquqlar verməkdən imtina etdiyi bir yerdə qərarlaşdı, çünki nə qədər təcrübə ilə təsdiqlənsə də, onun üçün izaholunmaz, qeyri-elmi görünürdü. Qoca ilə Amarnat mağarasına doğru yolumuza davam edərkən birdən kanyonun o biri tərəfində mənim kimi Himalay ponisinə minib eyni istiqamətdə at sürən, yoxluğu ilə həyatımı dözülməz edən rədd edilmiş mənliyimi gördüyümü hiss etdim. Amma mən çox gözləmişdim; bizi bir araya gətirə biləcək körpülər ərimişdi. İndi aramızda elə bir boşluq var idi ki, mənim etibarsız intellektim bunu dəhşətli psixi xəstəliyə düçar olma riski olmadan aradan qaldıra bilməzdi.
Daha sonra irəlidə mağaraları ziyarət etməkdən qayıdan bir qrup zəvvarla qarşılaşdıq; günorta günəşindən islanmış, yol kənarındakı qayalarda dincələn az sayda kişi və qadın. Qoca onlara təəccüblü şərhlərə və gülüşlərə səbəb olan bir neçə Kəşmir sözü atdı. Sürüb gedərkən onların istehzalı danışıqlarını eşidirdim.
“Artıq çox gecdir. Mağaradakı Linqam artıq yoxdur. Bir ay əvvəl gəlməli idin”, – qoca dedi.
Bilirdim ki, hər yay Amarnat mağarasının içərisində müəmmalı şəkildə peyda olan və Ayın fazaları ilə mumlaşan və sönən, avqustda bir müddət ən yüksək nöqtəsinə çatan buz stalaqmitini görməyəcəkdim. Amma bu məni narahat etmirdi. Mənim ziyarətimin başqa səbəbi var idi. Mənə demişdilər ki, mağaranın içərisində mənə yanında qalmağıma və ruhumdakı buz körpüsünün boşluğunu keçməyə icazə verməklə özünü əyləndirə biləcək xüsusi müqəddəs insan tapacağam.
Mahaqunas aşırımını keçdikdən sonra on min fut hündürlükdə olan düzənliyə çatdıq. Qeyri-aktiv həyat tərzinin gec-tez öz bəhrəsini verəcəyi qaçılmaz idi, lakin o ana kimi başgicəllənmə və arabir ciyərlərimdə bıçaqlanma ağrısından başqa heç nə hiss etməmişdim. Amma biz küləkli və kölgəli düzənliyə doğru enərkən boz qayalar və dənəvər dağ yamacları birdən yırğalanıb qaranlığa qərq oldu.
Gözümü açanda ilk gördüyüm üzündə qorxu və acığın qarışıq ifadəsi olan qatırçı oldu. Sol yanağımda nəsə yapışqanlıq hiss etdim; dodaqlarımı yalayıb qan dadı aldım. Güman ki, huşumu itirmişdim və yıxılan zaman ponimin belindən yuvarlanıb qayaya dəymişəm. Kəlləmin sağ tərəfində daha bir sürüşkən nəmlik hiss etdim. Yaxınlıqdakı dərəyə süründüm və başımı qayaların üstündən axan bumbuz suya saldım. Suyun qanla qaraldığını gördüm.
"Geri qayıdaq?" – qoca soruşdu. “Xeyr”, – dedim.
"Sizin hündürlük xəstəliyiniz var".
O, haqlı idi. Başgicəllənmə, qulaqlarda vızıltı, nəfəs darlığı, göz diblərində ağrı, sürətli nəbz döyüntüsü, ürəkbulanma, susuzluq – bunların hamısı normadan artıq hündürlüyə çox sürətli dırmaşmağımın göstəriciləri idi. Ancaq heç vaxt həyatımın ən vacib məqsədinə bu qədər yaxın olmamışdım! İndi geri dönmək elə başlanğıcda imtina etmək deməkdir. Və bunun üçün çox gec idi. Bir az dincəldikdən sonra yəhərə əyləşdim və yolumuza davam etdik.
Çox keçmədən atdan enməli olduq. Dar yol çox dik yoxuşlarla sıldırım qayaların arasından təhlükəli şəkildə dolanırdı. Gözümdə duman görünməyə başladı.
"İstirahət. – Ləhləyirdim. – Qısa istirahət".
Qulaqlarımda döyüntü ilə huşumu itirmək astanasında yerə sərildim. Uzaqdan işıq saçan bir şey görə bildim; batan günəş olduğunu başa düşmək üçün bir az vaxt lazım oldu. Soyuq polad kimi idi.
“Burada dincələ bilmərik, – deyən qocanın səsini hardansa yuxarıdan eşitdim, – atların ayaqları donub dərəyə yuvarlanacaqlar”. Atları həm sürüyürdü, həm də onları dağa təpikləyirdi.
Mən yaxınlaşan gecənin azğın kölgəsinə məruz qalmış, titrəyə-titrəyə qayalıq bir yerdə uzanmışdım. Qoca qayıdıb ayağa qalxmağıma kömək etdi. Qolumdan tutmasına və məni cığırla yuxarı dartmasına icazə verdim, hər küncün arxasında qısa istirahət edirdik.
"Az qalıb, – dedi, küləkdə səsi uzaqdan eşidilirdi. – Bir neçə addım daha, bir neçə addım daha, səy göstər, mənə bax, mənim yaşım səninkinin ikiqatıdır”.
Bu, mənim zəifliyimdən istifadə edərək qatırçı kimi hiss edə biləcəyi əhəmiyyətsizliyinin üstünə çıxması ilk dəfə deyildi. Amma bu dəfə mən səbirsizliklə deyil, mehriban cavab verdim, təkcə ona görə yox ki, onun yaşı yetmişi keçmişdi, həm də ona görə ki, anidən öz əhəmiyyətsizliyimi də anladım – bütün çılpaq qəddarlığı ilə qarşımızda açılan mənzərənin genişliyi qarşısında. Kompozisiya baxımından o qədər sadə, o qədər qeyri-real idi ki, mənim ləhləyən fiziki varlığım orada deyil, onun üzərində idi: necə ki, barmaq dəydiyi şəklə nüfuz edə bilmədən fotoşəklə toxunur.
Bu, həqiqətən də Tanrının dünyası idi, yaxınlığına baxmayaraq uzaq, mövcudluğuna baxmayaraq əlçatmaz idi. Ondan uzaqda qoca və mən yaradıcılıq qalereyasındakı nəhəng təbiət mənzərəsinin kətanına dırmaşan yorğun kiçik insanlara bənzəyirdik.
Nəhayət, şaxtalı küləkdə titrəyən ponilərimizə çatdıq və yolumuza davam etdik. Bir az sonra qarşımızda uzun bir vadi açıldı, o qədər dar idi ki, yəqin, hətta günəş də ona gündə iki saatdan çox nüfuz edə bilmirdi. Başdan-ayağa çirkli qəhvəyi qarla örtülmüşdü. Buraya girəndə yamaclardakı küləyi arxamızda qoyub dərin bir sükuta büründük. Eşitdiyimiz yalnız at dırnaqlarının daşlara dəyən boğuq səsi idi.
Nəhayət, bu soyuq, kölgəli vadidən ağ qayalıqlı, gözlədiyimdən daha sıldırım və qorxulu kölgə salan qarşımızda ucalan Amarnat dağının geniş üzünü görə biləcəyimiz açıqlıq yerə çatdıq. Yamacın yuxarısında müqəddəs mağaranın qaranlıq ağzı görünürdü.
"Orada", – dedi qoca, sanki təbiətin möcüzəsi olduğunu iddia edirmişcəsinə oraya işarə etdi.
Mağaranın son yoxuşuna dırmanmaq üçün atdan düşdüm. Girişə çatmağım bir qədər çəkdi. Mağaranın içərisi rütubətli idi və su damcılayırdı. İçəri girəndə əvvəlcə heç nə görə bilmədim; hiss etdiyim yeganə şey o idi ki, sanki nəhəng it tərəfindən yalanmış kimi soyuq, boğuq havaya toxundum. Tədricən mağaranın içi görünməyə başladı. Hündürlüyü yüz futdan az idi. Dik enişlə dəmir məhəccərə endim, onun arxasında çürümüş çiçəklərə bənzəyən kiçik bir kurqan gördüm. Bəlkə də avqust ziyarəti zamanı ziyarətçilərin Şivanın linqamına təqdim etdikləri çələnglər idi. Yaş