panoramik genişliyi maraqlandırmır, onun nüvəsinə enmək istəyirəm. Uzun müddət mənim sıxıntım heç vaxt yaxınlaşmayan fırtınanın uzaq uğultularına bənzəyirdi. İndi mən o fırtınanın mərkəzindəyəm. İndi sıxıntım o qədər realdır ki, bu barədə danışmaq belə mənə ağrılıdır.
Məni xilas edəcək toxumu gözləyən şırım kimiyəm. Ölümcül xəstəliyi olan bir insan kimiyəm, mənə kömək edə biləcək hər şeyi sınamağa və qəbul etməyə hazıram”.
"Hətta dalına bir təpiyə də? – Onun səsi yarıqaranlığın içindən gəldi. – Əgər bu, səni ağılsızlığının yükündən azad edəcək bir zəmanətlə gəlirsə?"
O dedi ki, əslində sıxıntım məni boğmağa başlayan intellektual axmaqlıqlarımın yükündən başqa bir şey deyil. O, dalıma təpik vurmağın rahatlıq gətirəcəyinə məni inandırsaydı, nə edəcəkdim ki?
“Hə, – dedim, – hətta dalımdan təpik də olsa, qəbul edə-cəm, – ya da başqa nə nəzərdə tutmuşdusa.
"Dalına təpik vurmaq" deyəndə səni üzü üstə yerə yıxılmış tərzdə nəzərdə tuturam. – O güldü. – Dediyin hər şeyin başqa məna kəsb etdiyi bu həddən artıq şişirdilmiş danışığı anlaya bilmirəm. Əgər hərəkətlər əvəzinə sözlərdən istifadə etsəm, bunu edirəm, çünki sən hərəkətlərə hazır deyilsən. Sözlər səni kor etməsəydi, neçə saat əvvəl dalına təpik vurardım. Onda bəlkə də başa düşərdin”.
“Çox sadə, – deyə düşündüm. –Bəs bu qədər sadədir?”
Mən danışmağa, izah etməyə başladım, özümlə danışdığım kimi deyil, sanki vəziyyətimin bir növ icmalını əldə etməyə çalışırdam. Dedim ki, mən özümü evimdəki kimi hiss edəcək şəkildə yaşaya bilmədiyim elmi materializm dünyasından qovulmuş bir insanam. Bilik barədə əskik deyiləm, lakin bu, dərrakə və dərketmə biliyi deyil, bu, sadəcə olaraq, çoxlu faktlar və fikirlər, vərdişlər və psixi reflekslərin toplusudur. Mənim Qərb elminə aid obyektiv dünyam yalnız subyektiv cavabı olan sualları rədd edir.
“Mən dünyadan qaçaq düşən adamam, – davam etdim – və “obyektiv” alimlər məni inandırmaq üçün əllərindən gələni edirlər ki, mənim dəyərlərim ətraf mühitin yaratdığı təhlükələrə qarşı reaksiyadan başqa bir şey deyil. Mənim bütün dəyərlər sistemim xoşbəxtlik həsrətimdən başqa bir şey deyil və buna görə də saf illüziyanın nə olduğunu sübut etmək cəhdi və bədbəxtliyimin mənbəyidir. Mənim aləmimdə aydınlanma və qurtuluş deyəndə gülürəm; mənə deyirlər ki, qurtuluş ideyası qeyri-kamillikdən, əlavə ölçüləri olmayan biokimyəvi maşın olduğum faktı ilə barışmaq cəsarətinin olmamasından başqa bir şey deyil.
Mən dünyanın təkcə zahirini deyil, bütün gizli cəhətlərini əhatə edən biliyə can atıram. Görünməyən hər şeyə nüfuz etməyi, dünyanın göründüyündən daha dərininə enməyi və o gizli reallıqla daimi əlaqədə olmağı arzulayıram.
Mən Dekart adlı bir adamın “Cogito ergo sum” dediyi dünyadan qaçaq düşmüşəm, beləliklə, güvəniləcək təcrübə çərçivəsi saymaq və ölçmək mümkün olana qədər daralır”.
"İndi isə, – Yoqananda sözümü kəsdi, – səni xilas etməyimi istəyirsən? Yəni xalqını xilas edə bilərsən? Deməli, onlar dünyanı xilas edə bilərlər?”
Dedim ki, mən nə sadəlövhəm, nə də axmaq. İstədiyim tək şey kiminsə mənə yol göstərməsi idi. Çünki ilk addım ən önəmlisi idi.
"Atdığın ilk addım, – dedi. – Rasional dünyanızın tanımadığı üsullarla idrak edə biləcəyini düşünürsən. Dilənçi kimi yaşayan, gündə iki dəfə başı üstə duran qocanın yanına başqa nəyə görə gələrdin ki?..”
III
ZƏRBƏ
Yata bilmədim, çox soyuq idi. Ay dağların kölgəli hissəsinin arxasında batırdı. Yoqananda sakit və xoşbəxt idi. Anın ustası. Mənim kimi deyil. Adi xatirələr xaosu, qayğılar və təşvişlər iradəmdən asılı olmayaraq içimdə qaynayıb köpürdü. Düşüncələr heç bir ardıcıllıq və dərinlik olmadan özlərini suallara, digər düşüncələr isə cavablara çevirirdi; mən sadəcə bir sıra bir-birindən ayrılmış sinir partlayışlarının şahidi idim.
O izləyən kim idi? Beynində ramolunmaz rəqs yaşayan, şahidi olan o düşüncəsiz “Mən?” Kimin beynində?
“Əslində nəyin dalınca gedirsən? – Hələ də yuxuya getməyən Yoqananda birdən soruşdu. “Tamlıq, – dedim tərəddüd etmədən. – Özümlə və dünya təcrübəmlə bütövlük hissi”.
“Uşaqlığın?”
“Bəlkə də. Ona görə yox ki, uşaq vaxtı imkanların çoxu hələ də açıq idi, həm də bu, dünyanın möcüzələr diyarı, həyatın isə sonsuz həyəcan dənizi olmasına inamla bağlıdır”.
Mən ona dedim ki, uşaq vaxtı kənarda dayanmayıb hərəkətlərimi mühakimə etmədən dünyanı, həyatı və özümü hər ikisində hiss edirdim. Sonra nəsə oldu və mən hələ də nə olduğunu anlaya bilməmişəm.
"Sən dünyanı itirdin, – dedi, – dünyada da yoxa çıxdın".
“Bəlkə də, – dedim. – Əminliklə deyə bilərəm ki, son iyirmi ildə itki hissləri ilə çox üzləşmişəm. İllər keçdikcə bu hiss daha da gücləndi. Nə etdimsə, şəhvətli, maddi dünyaya qərq olsam da, ifadəolunmaz olanın kölgəli hissələrini araşdırsam da, həmişə ən azından qeyri-müəyyən şəkildə hiss edə bilirdim ki, bütün səylərim və hətta oyunlarım bir növ səyahətə həsr olunub. Uzun müddət tapmalı olduğumu hiss etdiyim şeyin nə olduğunu bilmirdim. Amma yavaş-yavaş ağlıma gəldi ki, mənim narahatlığım yeni bir şey istəyi deyil, məlum və çoxdan itirilmiş bir şeylə yenidən əlaqə qurmaq istəyidir”.
"Fərz edək ki, ruhun artıq xilas olub və bununla bağlı heç nə etməli deyilsən”, – dedi.
Bu barədə uzun müddət fikirləşmişdim. “Ruhu rahatlıq tapan hər kəs, şübhəsiz ki, bundan xəbərdardır, elə deyilmi?”
Cavab gəlmədi. Qoca Yoqananda yuxuya getmişdi.
Yeddi saat sonra “yuxu torbam”dan çıxanda "Sabahın xeyir" dedim. Hər yerim bərkimişdi. Əllərimlə budlarıma şillə vura-vura yuxarı-aşağı tullanmağa başladım. Yoqananda məni böyük maraqla izləyirdi. Məndən niyə belə etdiyimi soruşdu.
Mən ona dedim ki, bu mənim səhər məşqimdir, oynaqları boşaltmaq, qan dövranını yaxşılaşdırmaq, hüceyrələri qızışdırmaq üçündür.
“Heç görmüsən ki, pələng və ya it yuxarı-aşağı hoppanıb özünə şillə vursun?”
“Yox, – dedim. – Heyvanlar oyanır, dartınır və tam ayıq olur. Pələng dərin yuxusundan ayılır və heç bir səy göstərmədən döyüşə və ya qaçmağa hazır olur. Pələng heç nəyi düşünmür, nə də hesablamır. Gündə səkkiz saat yazı masasında oturmur. O, nə sevgini, nə nifrəti, nə keçmişi, nə də gələcəyi bilir. Mən isə təkcə özümün deyil, həm də özümdən xəbərdar olduğumun fərqindəyəm. Mənimlə ətrafım arasında sıxışan yaratdığım reallıq anlayışıdır. Özümü pələnglə