“degenerasiya” sözünün qiymətləndirilməsində ümumiyyətlə hansı məna və yeni məzmunun olduğunu soruşmaq mümkündür:
1) Normadan bir neçə ağır sapıntı olmadığı hallarda;
2) İş və həyat qabiliyyətləri ümumiyyətlə ağır ziyan çəkmədikləri halda degenerasiya barədə danışmamaq daha məqsədəuyğun görünür.
Degenerasiya diaqnozunu hansı ehtiyatlılıqla qoymağın zəruri olduğu və onun hansı praktiki az əhəmiyyətli olduğunu Moebiusun mühakimələrindən görmək olar (“Über Entartunq Grenzfraqen des Nerv und Seelenleb”, 1900, 3”): Əgər burada üzərinə bir qədər işıq salınmış nəsli pozulmanın geniş sahəsi nəzərdən keçirilsə, degenerasiya diaqnozunun ümumiyyətlə az əhəmiyyətli olduğu görünür”.
Bir çox faktlar inverziyaya uğrayanların həqiqi mənada degenerat olmadığını göstərir:
1. İnverziya normadan heç bir digər ciddi sapıntısı olmayan şəxslərdə rast gəlir.
2. Eyni zamanda iş qabiliyyəti pozulmamış, hətta xüsusi yüksək intellektual inkişaf və etik mədəniyyətlə seçilən şəxslərdə rast gəlir.
Bizə məlum ən məşhur adamlardan bəzilərinin inverziyalı, ola bilsin, hətta mütləq inverziyaya uğramış olmasında “uranizm”in müdafiəçilərinə haqq qazandırmaq olar.
3. Əgər təbib təcrübəsindən uzaqlaşıb, əhatəli baxılarsa, iki istiqamətdə inverziyaya degenerasiyanın əlaməti kimi baxışı istisna edən faktlarla rastlaşırsan:
a) Qədim xalqlarda onların mədəniyyətinin yüksək pilləsində inverziyanın tez-tez baş verən hadisə demək olar, vacib funksiyalarla əlaqəli institut olduğunu diqqətə almaq lazımdır; b) “degenerasiya” anlayışı adətən yüksək sivilizasiyaya tətbiq olunduğu halda, o bir çox vəhşi və primitiv xalqlarda fövqəladə dərəcədə yayılmışdır (J.Bloch). Hətta Avropanın mədəni xalqları arasında iqlim və irq inverziyanın yayılmasına və ona münasibətə ən böyük təsir göstərir.
Tamamilə aydındır ki, inverziyalıların öz həyatlarının heç bir mərhələsində cinsi meylin heç bir başqa istiqamətinin aşkara çıxmadığına inandırması əsasında, anadangəlməliyi onların yalnız birinci, ən kənar sinfinə aid edirlər. Artıq iki başqa sinfin mövcudluğu faktını inverziyanın anadangəlmə xarakteri barədəki baxışla birləşdirmək çətindir. Buna görə də, bu baxışın müdafiəçiləri mütləq inverziyaya uğrayanlar qrupunu bütün digərlərindən ayırmağa meyllidirlər, bu da inverziyaya ümumiləşdirici baxışdan imtina nəticəsinə malikdir. Bu baxışa görə inverziya bir sıra hallarda anadangəlmə xarakteri daşıyır; digər hallarda isə o, başqa üsulla inkişaf edə bilərdi.
Bu baxışın əksinə olaraq, inverziyanın cinsi meylin qazanılmış xarakterini təşkil etdiyi baxışı mövcuddur. Bu baxış aşağıdakılara əsaslanır: 1)bir çox (eləcə də mütləq) inverziyalılarda həyatlarının ilkin mərhələsində təsir etmiş və uzunmüddətli nəticəsi homoseksual meyl olan seksual təəssürat aşkar etmək mümkündür; 2)bir çox başqalarında tez ya gec inverziyanın qeydə alınmasına gətirən xarici əlverişli və əks təsirli həyat təsirlərini göstərmək olar (müstəsna olaraq eynicins mühitindəki münasibət, birgə hərbi yürüş, cinsi zəiflik); 3)inverziya – bu onun anadangəlmə xarakteri halında təəccüblü olardı – hipnotik təlqinin köməyilə bitirilə bilər.
Bu baxış nöqteyi-nəzərindən ümumiyyətlə anadangəlmə inverziyanın mümkünlüyünün şübhəsizliyinin mübahisəsini etmək olar. Anadangəlmə inverziyaya aid olan hallarda daha ətraflı sorğu-sualın, ehtimal, erkən uşaqlıqda libidonun istiqamətini öncədən təyin etmiş yaşantını üzə çıxara biləcəyinə etiraz etmək olar; bu yaşantı şəxsin yalnız şüurlu yaddaşında saxlanmayıb, lakin uyğun təsir nəticəsində onun barəsindəki xatirəni canlandırmaq olar. Bu müəlliflərin fikrincə, inverziyanı cinsi meylin, həyatın bəzi xarici şəraitinin əvvəlcədən müəyyən etdiyi tez-tez baş verən variantı saymaq lazımdır.
Görünür, həmin möhkəmlənmiş inam bir çox adamların bunun nəticəsində inverziyaya uğramayaraq, elə bu cür seksual təsir (eləcə də erkən gənclikdə: yoldançıxarmalar, qarşılıqlı onanizm) hiss etdikləri etirazı səbəbindən öz zəminini itirir. Beləliklə, anadangəlmə və qazanılmış alternativinin ya yarımçıq olması, ya da inverziyada olan vəziyyətə elə də uyğun gəlməməsi ehtimalı yaranır.
Nə inverziyanın anadangəlmə, nə də ona əks olan qazanılma olması müddəaları inverziyanın mahiyyətini izah etmir. Birinci halda insanda artıq doğuşdan cinsi meylin bir müəyyən seksual obyektlə əlaqəsi olduğu kimi ən kobud izah qəbul edilərsə, onda məhz nəyin anadangəlmə olduğunu aydınlaşdırmaq lazımdır. Əks halda, fərdin özündə nəyinsə təsirlərə qarşı getmədiyi hal olmadan inverziyanın meydana gəlməsini izah etməkdən ötrü müxtəlif təsadüfi təsirlərin kifayət edib-etmədiyi soruşulur. Sonuncunun inkarı, əvvəlki göstərişlərimizə uyğun olaraq yolverilməzdir.
Frank Lydstone, Kiernan u Chevalier zamanından etibarən seksual inverziya mümkünlüyünün izahı üçün ümumi qəbul olunmuş fikrə əks olan yeni fikir gedişatından istifadə edirlər. Bu fikrə görə, insan ya kişi, ya da qadın ola bilər. Amma elmə cinsi əlamətlərin pozuq göründüyü və bu səbəbdən əvvəlcə anatomiya sahəsində cinsin təyin olunmasının çətinləşdiyi hallar məlumdur. Bu şəxslərin genitaliyaları kişi və qadın əlamətlərini özündə birləşdirir (hermafroditizm). Nadir hallarda hər iki cinsi aparat bir-biri ilə yanaşı inkişaf etmişdir (həqiqi hermafroditizm); daha çox ikili eybəcərlik tapılır.
Bu qeyri-normallıqlarda onların normal olmayan yaranmanı anlamanı gözlənilməz şəkildə yüngülləşdirməsi diqqətəlayiqdir. Anatomik hermafroditizmin məlum dərəcəsi normaya aiddir; hər bir normal qurulmuş kişi, yaxud qadın fərdi funksiyasız rudimentar orqan kimi saxlanmış, yaxud şəklini dəyişmiş və üzərinə başqa funksiyalar götürmüş digər cins aparatının rüşeyminə malikdir.
Bu, çoxdan məlum anatomik faktlardan çıxan baxış inkişaf axınında digər cinsin əhəmiyyətsiz qalıqları ilə monoseksuallığa keçən ilkin biseksuallığa meylliyi qəbul etməkdən ibarətdir.
Bu baxışı psixi sahəyə köçürmək və inverziyanı onun müxtəlif növlərində psixi hermafroditizmin ifadəsi kimi başa düşmək tamamilə təbii idi. Məsələni həll etməkdən ötrü yalnız inverziyanın hermafroditizmin ruhi və somatik əlamətlərilə üst-üstə düşməsi çatışmırdı.
Lakin bu gözlənti özünü doğrultmadı. Ehtimal olunan psixi və asan sübut olunan anatomik hermafroditizmlər arasındakı asılılığı belə sıx təsəvvür etmək olmaz. İnverziyalılarda ümumiyyətlə cinsi meylin tez-tez aşağı düşməsi və orqanların əhəmiyyətsiz dərəcədə anatomik eybəcərliyi müşahidə olunur. Bu heç bir halda həmişə və əksər hallarda deyil, sadəcə tez-tez rast gəlir. Beləliklə, inverziya və somatik hermafroditizmin ümumiyyətlə bir-birindən asılı olmadığını etiraf etmək lazım gəlir.
Sonra, adlandırıldığı kimi, ikinci və üçüncü əlamətlərə böyük əhəmiyyət verilirdi və onların tez-tez inverziyalılarda rast gəldiyi qeyd olunurdu (H.Ellis). Bunda böyük həqiqət payı var, ancaq ikinci və üçüncü cinsi əlamətlərin ümumiyyətlə kifayət qədər tez-tez digər