Simin Behbehani, İİR-in Prezidenti Ayətullah Xomeyni, Həmid Müsəddiq, Lütfulla Zahidi, doktor Şəfii Kudkəni və b. ustadın görüşünə gəlir, söhbətləri ilə ona təsəlli verirlər. Lakin həkimlərin bütün səylərinə baxmayaraq, böyük şair 1988-ci il sentyabrın 18-də, səhər saat 06:00-da Mehr xəstəxanasında vəfat edir. Vəsiyyətinə əsasən, Təbrizin Surxab məhəlləsindəki “Məqbərət üş-şüəra”da – “Şairlər qəbiristanlığı”nda dəfn olunur.
Sizə təqdim etdiyimiz bu kitabda ustad Şəhriyarın öz yazdığı və onun haqqında yazılan xatirələr toplanıb. “Şəhriyar xatirələrdə” kitabı böyük sənətkarın ruhuna ithaf olunur!
Esmira FUAD
Filologiya üzrə elmlər doktoru, dosent
ŞƏHRİYAR ÖZ DİLİNDƏN NECƏ GÖRÜNÜR…7
Dörd yaşım vardı. Düyüdən hazırlanmış yeməkləri çox sevirdim. Bir gün naharda mənə yenə də ət qutabı verən xidmətçi Ruqiyyə-Rəviyyəyə8 bədahətən xitab elədim:
Ruqiyyə bacı,
Başımın tacı,
Əti at itə,
Mənə ver kətə.
“Bir gün məhəllə uşaqları ilə oynayırdım. Evə qayıdarkən həyətimizin tən ortasındakı böyük bir ağaca heyranlıqla baxaraq şeir oxumağa başladım. Bu vəznli sözlərin ağlıma və dilimə necə gəldiyini bilmirdim. Birdən atam məni çağırdı. Onun səsinə geri döndüm. Atam təəccüb və çaşqınlıq içində məndən soruşdu:
– Bu şeirləri haradan öyrənmisən?
Dedim:
– Heç kim mənə öyrətməyib. Elə özümdən deyirəm.
Əvvəlcə inanmadı. Amma buna xatircəm olandan sonra sevincindən səsi titrəyərək ucadan anamı çağırıb dedi:
– Gəl, gör necə oğlumuz var!”9
Qış günləri səhər tezdən bibim təndiri yandırıb, ev-eşiyi yığışdırıb, sahmana salıb, yenidən kürsünü qurardı. Bunun üçün qabaqcadan evdəkilərin kürsünün altından çıxıb başqa yerə getmələri tələb olunurdu. Ancaq bu yerdəyişmə biz tənbəllərin xeyrinə deyildi. Xüsusən bibimin qoca əri heç vəchlə isti kürsünün altından çıxıb yerini dəyişmək istəməzdi. Bacardığı qədər bu yan-o yan edərdi, yubanardı. Həm də bibimdən qorxduğu üçün bir növ ehtiyatla onunla danışardı. Bibimin hirsli-hirsli dişlərini qıcaması, onların arasında gedən mübahisə və danışıqlar, doğrudan da, bizim üçün çox maraqlı olardı.
Mirzə Tağı Bağırzadə mənim bibim oğlu idi. Bir gecə onunla çaya gedib, aya baxdıq. Ay suda qərq olan bir adam kimi, sanki qol-ayaq çalırdı. Təzəcə mənim şairlik zövqüm ilhama gəlmişdi ki, birdən çayın o tayında bir cüt şölə yanar çıraq kimi diqqətimizi cəlb etdi. “Eyvah, qurddur” – deyə qayıdıb qaçdıq. Yol baş-yuxarı idi, birtəhər oranı dırmaşdıq, elə qorxmuşduq ki, artıq mənim ayaqlarım getmirdi. Yeriyə bilmirdim, çox zəhmətlə, rəngi saralmış əsə-əsə gəlib evə çıxdım. O gecə hələ yorğan altında da uzun müddət özümə gəlməmişdim.
Molla İbrahim mənim ustadımdır. O, həqiqətən, çox fazil bir kişidir. Mənim yadımda olan son 45 ildə məktəb açıb, tədris işi ilə məşğul olub, camaatın dadına çatıb. İndi də mahal əhli ona müraciət edir, ondan məsləhət alır. Hazırda bir çox şöhrətli adamlar vaxtilə onun tələbəsi olmuşlar. Çoxları öz inkişaflarında ona borcludurlar. Kimsədən kömək gözləməz, son dərəcə izzəti-nəfslə, azadəliklə yaşayır. Kiçik tarlasından əldə etdiyi məhsul onun yeganə gəlir mənbəyidir. Həyatımın bütün illərini ya öz tarlasında çalışıb ailəsi üçün ruzi əldə etməklə, ya da ki, kənd uşaqlarını başına toplayıb məktəbdə tədris işi ilə məşğuldur. Məktəblilərdən muzd və əməkhaqqı almaz.
Ailəmiz Təbrizdə olanda böyük bibim ildə bir dəfə Təbrizə gələrdi. Rəhmətlik atam vəfat edib, ailə Tehrana köçdükdən sonra bibimin Təbrizə gəldiyini eşidəndə hamımız kədərlənib deyərdik:
– Görəsən, yazıq bibimin əhvalı bizsiz necədir, harada qalır?
Bu bənd məhz o hisslərə həsr olunub:
Rəhmətlik Ağa Mir Əbdülxalıq mənim kiçik bibimin əri idi. Gəncliyində maraqlı işləri vardı, o cümlədən qadınları yamsılayaraq üz-gözünü bəzər, qaşlarına vəsmə yaxıb gözünə sürmə çəkər, çarşaba bürünüb divarın arxasından boylanar, gənclərə qaş-göz edərdi. Onun bu hərəkəti Xoşginabda olduğum uşaqlıq dövrünün şirin xatirələrindən biri olduğuna görə nəzmə çəkdim…
Uzun ayrılıq illərindən sonra Təbrizə qayıdanda üç il ata evinə baş çəkə bilmədim. Nəhayət, üç il sonra – 1957-ci ildə ilk övladım üç yaşında olanda əlindən tutub on altı yaşımda tərk etdiyim ata evinə getdim.
Ev Qarı körpüsü yaxınlığında, hazırkı Pedaqoji kollecin və Tərbiyət sarayının arxasında çay kənarına yaxın ərazidə yerləşirdi. Ora daxil olanda xatirələr canlandı və ruhuma əzab verdi. Ata-anam və uşaqlıq dövrünün dostları gözümün qarşısında canlandı. Çox təsirlənib kədərləndim və bu təəssüf hissini müqəddimə kimi “Mumiya hissəsi”nə bəyan etdim (s. 81).
Otuz il ayrılıqdan sonra əsas vətənim Təbrizə qayıtmışam və sanki əsrlərdən sonra bir mumiya kimi ətrafda heç nə mənə tanış görünmür, hətta bir kəsək də. Hamı gedib.
Keçmişdəki insanların kölgəsi və ruhunu hiss edirəm ki, sürətlə qapı və pəncərədən qaçıb üzünü məndən gizlədirlər. Sanki qulağa nəsə pıçıldayırlar. Lakin mənim qulağıma çatmamış sözlər məhv olur və eşidə bilmirəm.
Deyirlər, nə canı bərkdir ki, hələ də diridir. Nə bilim, bəlkə, onlar da qəbirdən xortlayıb və mənim kimi bu camaatın üzünü görməyə üzləri yoxdur. Bəlkə də, məhşər və sirat körpüsündən keçirik ki, cəhənnəmə və ya cənnətə gedək.
Hələ də hamı bir-birinə yaddır. Xəyal edirəm ki, onlar məni əsrlər öncənin əbası və geyimi ilə görmüşlər və indi onlara əcaib məxluqat kimi görünürəm. Ona görə qorxu və nifrətlə mənə baxırlar. Heyrətdə qalmışam və əhalinin arasından qaçıb küçələrə sığınıram. Bəlkə də, orada keçmişim və xoş günlərim qalıb deyə, keçmiş ata evinə gedirəm. Deyirəm:
– Bəlkə, həmin xoşluqları yenidən tapım.
Lakin hanı? Haradadır? Hər yer və hamı yenə qəribədir. Yenə mənəm və həmin heyrət, sərgərdanlıq, qorxu və təklik. Camaatın üzünə baxıram, əcəb, mənim itirdiklərim bunların yanındadır. Uşaqlıq gülüşü və sevincimdən tutmuş, mənim görünüşüm və stilimi belə onlar almışlar. Sanki qurbanlıq əti kimi bölmüşlər. Nə su, nə boya, nə göz, nə də qaş qoyublar mənə qalsın. Əfsus, əfsus!
* * *
Öyrədən Allahın adı ilə!
Uşaqlıq çağlarını dağ ətəklərində, meşə və dəniz sahillərində təbiətin qoynunda keçirənlər yaxşı bilirlər ki, o dövrün şirin xatirələri sonrakı yaradıcılıq illərində istifadə