s g ə r. İki putu iyirmi dörd, o da doqquz, otuz üç manat elər.
Ş a h m a r bəy. Bərəkallah, Əsgər. Bu elər iki yüz yetmiş bir manat… Çox puldur, bunun altından çıxmaq olmaz.
Ə s g ə r (kənara). Onda boğazınıza çatı salın!
B a y r a m ə l i b ə y. Bu hesaba baxanda mənim on illiyim geri düşür, ay mürtədin balası. Canıma od düşür, ay qotur oğlu qotur!.. Ölürəm, ay zalım oğlu!..
Ə s g ə r (kənara). Öl ha… Öl ha!
Ş a h m a r b ə y. Dadaş, ondan keçib. İndi nə eləmək gərək barı heç olmasa bunlar bitərbiyət olmasınlar, əmiləri içəri girəndə ayağa dursunlar?
B a y r a m ə l i b ə y (Səfdərqulunu ortalığa çəkib). Sən bundan tərbiyət gözləyirsən? Bir buna bax, sifətinə bax. Bığına bax, bığına…
S ə f d ə r q u l u. Kişi, Allaha bax, əstəğfürullah!
B a y r a m ə l i b ə y. Əstəğfürullah deyəndə məni döyəcəksən? Çıx çölə, çıx! (itələyir.) Gör necə murdardır a! Yaxın duranda it iyi verir, sürün!
S ə f d ə r q u l u (gedə-gedə). Qorxma, o iy məndən gəlmir…
Ş a h m a r b ə y. Tfu! Belə övlad olarmı? Allah qırsın sizi… Mən belə hərəkətlərə dözə bilmərəm. (Gedir.)
(Rəsul getmək istəyir.)
B a y r a m ə l i b ə y (kağızı cibindən çıxardıb). Dayan, oxu. Oxu, qotur oğlu qotur! Oxu! Əlli manat pul istəyir. Beş yol dərsə getməmisən, məlun oğlu məlun! Özü yazır ki, getməmisən… O mənə borc deyil deyir… Belə iş olar?
R ə s u l. Oxumuram, oxumuram, oxumuram… Məndən nə istəyirsən, öldürəcəksən? Qabiliyyət yoxdur. Oxumuram.
B a y r a m ə l i b ə y. Dərzi Arakelin oğlu bugün-sabah həkim gəlir, ay şüursuz oğlu şüursuz! Karapetin oğlu injenerdir, niyə ölmürsən? Niyə çatlamırsan, ay binamus oğlu binamus? Mən axır od tutub yanıram!
R ə s u l. Belə tək sənin acığına oxumayacağam, ölsən də oxumayacağam!
Ə s g ə r (kənara). İş yoğunladı, mən qaçım. (Qaçır.)
B a y r a m ə l i b ə y (Rəsulun qulağından tutur). Oxumayacaqsan? Oxumayacaqsan? (Qulağın bərk dartıb) Yaxşıdırmı, yaxşıdırmı?
R ə s u l. Əl çək, əl çək, əl çək deyirəm sənə… Əstəğfürullah!
B a y r a m ə l i b ə y. Dəxi mənim canımı boğazıma yığdın sən… Yaxşıdırmı?.. İti döyməzlər, ay itin balası!..
R ə s u l. Əl çək demirəm sənə?! (Boğazından tutub yıxır taxtın üstə) Bu da yaxşıdırmı? Sən məni təngə gətirdin, bu da yaxşıdırmı?..
Ə s g ə r (daxil olub). Odu aayy! Heylə, başına dönüm, heylə!..
DALDAN ATILAN DAŞ TOPUĞA DƏYƏR
(Komediya)
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y – əlli iki yaşında, çinovnik, qulluqdan çıxmış.
X ı r d a x a n ı m – onun övrəti
S ə k i n ə x a n ı m – onların qızı, on səkkiz yaşında
Ə b d ü r r ə h i m – nökər
P ə r i – qarabaş
N u r c a h a n – aralıq övrəti
H e y d ə r ə l i – dərviş, iranlı
İ s k ə n d ə r b ə y – cavan həkim
D ə l i Ş i r i n
ƏVVƏLİNCİ MƏCLİS
Əhvalat vaqe olur Əbdürrəhman bəyin otağında. Əbdürrəhman bəy kürsü üstə əyləşmiş, qabağında stol, stolun üstündə bir stəkan çay, əlində qəzet. Xırda xanım döşəkcə üstə əyləşmiş, dalında püştə.
X ı r d a x a n ı m. Xudavənda, görəsən, mənim kimi də dünyada bədbəxt varmı? Qumun, torpağın sayı var, hesabı var, mənim dərdimin hesabı yoxdur. Az qalıb ciyərim od tutub yana… Daş doğaydı mənim əvəzimdə dərin yatmış anam… İçərim özümü yandırır, çölüm özgəni… Xırda xanım budu getdi, Xırda xanım odu getdi… Xırda xanım Əbdürrəhman bəy arvadı. Bəli, bəxtəvər başımıza, ağrım Xırda xanıma da, onun ərinə də… Ah, ah!..
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Arvad, yaxşı başlamısan, durma heyfdir!
X ı r d a x a n ı m. Səbəbin Allah evin yıxsın, tünbətün olsun, dərin yatsın, evi başına uçsun, dərbədər olsun məni bu evə düçar eləyəni!.. O günlərə daş düşəydi, zəlzələ oleydi, tarmar oleydi…
Ə b d ü r r ə h m a n bəy. Afərin, sabah ertə yaxşı başlamısan mavərənnəhri.
X ı r d a x a n ı m. Mən ki sənnən danışmıram. Barı qoymazsan, heç olmazsa dərdimi öz-özümə deyim, a biinsaf? İnsaf da buracan?!
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Çünki mənnən danışmırsan, qoy bir stəkan çay içim, baş üstə, mürəxxəs olum qulluğundan, ondan sonra allahvara əllərinin ikisini də qoy qulaqlarının dibinə gəraylı çağır.
X ı r d a x a n ı m. Tələsmə, gedərsən, varax durur, sən durursan; çaxır durur, qumar durur, sən durursan, qaçmazlar. Elə bu dərddi məni öldürən, ay biçarə. Elə bu dərddi məni bu günə salan, ay biçarə. Arın yox, namusun yox.
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Sən atayın goru, qoy oturax. Bəsdi, abrın olsun, həyan olsun!
X ı r d a x a n ı m. Mən bilmirəm sən məndən nə istəyirsən ey! Qoymazsan bir saat dərdimə, fikrimə qalam?!
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Əstəğfürullah rəbbi və ətubəileyhə! Arvad, mən səni incidirəm? Mən səni söylədirəm? Mən sənin ovqatını təlx eləyirəm, yoxsa sən mənim?
X ı r d a x a n ı m. Sənin öz-özündən xəbərin yoxdu, a biçarə… Əgər dərdini bilsən, bu dildə, bu damağda qalmazdın.
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Tfu, axı nə deyim… A gədə, Əbdürrəhim, Əbdürrəhim, sən atayın goru tez bir çubuq gətir ver durum itilim burdan… Arvad genə dınqır-dınqır eləyir.
X ı r d a x a n ı m. Bilirəm, gedəcəksən. Bilirəm, tələsirsən. Bəli, varax qaldı axı, neyləyəsən?.. Daş düşübdü mənim başıma, sənə nə var… Mən də fəxr eləyirəm ki, Əbdürrəhman bəy kimi sahibim var… Bəli, şükür Allaha.
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Əbdürrəhim, Əbdürrəhim, a gədə, sənə demirəm çubuq gətir? Arvad, sən atayın goru ikicə dəqiqə mənə möhlət ver, gedəcəyəm.
X ı r d a x a n ı m. Sənin kimi kişini çay aşağı axıdım, çay yuxarı axtarım. Şükür Allah, sənə! Mənə bax, sahibimə bax!
Ə b d ü r r ə h m a n b ə y. Arvad, sən atayın goru bir mənə de görüm başına at təpib, ya ki soyux dəyib? Axır məndən nə istəyirsən?
X ı r d a x a n ı m. Sən nə kişisən ki, mən səndən nə istəyim… Bilməzsən nə var nə yox, bilməzsən arvadın dərdi nədi,